چکیده:
یکی از اولویتهای اصلاح ساختار اقتصادی کشور،اصلاح روشهای بودجهریزی و توزیع منابع در شرکتهای دولتی است.آنچه تحت عنوان بودجهریزی در دستگاههای اجرایی کشور رایج است شیوههای سنتی است که هیچگونه اطلاعاتی درباره هزینه شدن اعتبارها و میزان کارآیی و اثربخشی برنامه به دست نمیدهد،همچنین این نوع سیستمهای بودجهریزی افق کوتاه مدت دارند و از نگهداری هزینهها در حسابهای بلندمدت عاجز هستند و منجر به کاهش اقتدار مدیریت دستگاه برای بودجه میشود.از سوی دیگر بودجهریزی عملیاتی به عنوان یکی از روشهای جدید بودجهریزی بر اهمیت شناسایی نتایج قابل اندازهگیری حاصل از هزینههای عمومی تأکید داشته و میتواند شفافیت خاصی به فرآیند بودجهریزی در شرکتهای دولتی بخشیده و پاسخگویی نسبت به هدفهای طرحهای سازمانی را افزایش دهد.بخش عمدهای از رقم بودجه کل کشور،مربوط به منابع و مصارف شرکتهای دولتی،بانکها و مؤسسات انتفاعی وابسته به دولت است که هم بهطور اشتباه ارقام بودجه را متورم کرده است و در بسیاری از تحلیلها انحراف ایجاد میکند و هم از کارآیی لازم برخوردار نیست.ارقام بودجه توسط عواملی تهیه و تنظیم نهایی میشود که کمترین آگاهی نسبت به ادبیات بنگاه داری،بودجهریزی در بنگاههای اقتصادی و حتی وضعیت شرکتها دارند.بودجه شرکتهای دولتی،بانکها و مؤسسات انتفاعی وابسته به دولت در اجرای ماده(1)قانون محاسبات عمومی تهیه و تنظیم و در لوایح بودجه سالانه درج و پس از تصویب در مجلس شورای اسلامی برای اجرا به دستگاههای مربوط ابلاغ میشود.روش تهیه و تنظیم و تصویب و چگونگی اجرای بودجه شرکتهای دولتی در حالحاضر دارای مشکلاتی است که نه تنها بودجه را در این شرکتها از کارآیی لازم برخوردار نمیکند،بلکه بر بودجه کل کشور هم اثرات نامطلوبی برجای میگذارد.در مجموع میتوان گفت که به کارگیری بودجهریزی عملیاتی با روش هزینهیابی بر مبنای فعالیت روش مناسبی برای بودجهریزی ایجاد مینماید و به عنوان اقدامی اصلاحی برای ایجاد پیوند عمیق و فنی میان بودجه و ایجاد عملکرد بهتر سازمان،به حساب میآید. ما در این مقاله سعی کردیم مشکلات موجود در نظام بودجهریزی عملیاتی شرکتهای دولتی را مطرح کنیم و برای رفع قسمت عمدهای از این مشکلات یا جلوگیری از وقوع این موانع و چالشها سیستم هزینهیابی بر مبنای فعالیت را مطرح ساخته و راهبردهای اجرایی برای استقرار نظام هزینهیابی بر مبنای فعالیت را عنوان کردیم. ابتدا در این مقاله به تعاریف و مفاهیم مربوط به بودجهریزی عملیاتی در شرکت های دولتی پرداختیم و سپس فرآیند تهیه و تنظیم و تلفیق بودجهریزی عملیاتی در شرکتهای دولتی،ویژگیها،اهداف،مراحل و مشکلات بودجهریزی عملیاتی در شرکتهای دولتی را مطرح کردیم و بعد از بیان فرآیند نظام هزینهیابی بر مبنای فعالیت در شرکتهای دولتی به مراحل اجرایی استقرار نظام هزینهیابی بر مبنای فعالیت در شرکتهای دولتی پرداختیم و در نهایت اهمیت و نقش حسابداری بهای تمام شده در بودجهریزی عملیاتی شرکتهای دولتی را مطرح ساختیم و یک نتیجهگیری کلی ارائه دادیم.
خلاصه ماشینی:
"(به تصویر صفحه مراجعه شود) شکل(1)-شمای کلی تهیه و تنظیم و تصویب و اجرای بودجه کل کشور(نامغ،4831،ص 512) ویژگیهای بودجه ریزی عملیاتی در شرکتهای دولتی بودجهبندی بر مبنای عملکرد سیستمی است شامل برنامه ریزی،بودجهبندی و ارزشیابی که بر رابطه بین بودجه تخصیص داده شده و نتایج مورد انتظار تأکید دارد.
در یک نگاه کلیتر میتوان اهداف بودجه ریزی عملیاتی را اینگونه بیان کرد: -ارائه مبنای مناسبی برای اتخاذ تصمیم در خصوص تخصیص منابع؛ -تعیین نتایج قابل سنجش و مورد انتظار که از یک تخصیص بودجه خاص قابل حصول است؛ -تمرکز فرآیند تصمیمگیری روی مهمترین مسائل و چالشهایی که واحد با آن مواجه است؛ -ایجاد یک فرآیند منطقی برای تصمیمگیری در خصوص بودجه که بهطور مستقیم با فرآیند برنامه ریزی،اجرا و کنترل، ارزیابی و گزارش عملکرد در ارتباط میباشد؛ -بهبود چگونگی طرح و تنظیم برنامه؛ -ارائه بهترین ابزارهای ممکن براساس نتایج برای اطمینان دادن به جامعه که منابع کشور در برآوردن احتیاجات ضروری جامعه مصرف میشوند؛ ایجاد ارتباط بین بودجه و نتایج عملکرد برنامه؛ -ارائه اطلاعات قابل سنجش برای قوای مجریه،قضائیه،و مقننه که بتوانند به استناد آنها میزان پیشرفت و موفقیت برنامهها را در مقابل تخصیصهای بودجه کنترل کنند؛ -ارائه مشوقهایی برای مدیریت عملکرد بر مبنای بهبود مستمر؛ -ارائه مبنایی برای پاسخگویی بیشتر در قبال استفاده از منابع کشور(مهدوی،5831،ص 62) مراحل اجرای بودجه ریزی عملیاتی در شرکتهای دولتی قدم اول:کسب اجماع نظر ایفاگران اصلی نقشهای سازمانی و ایجاد یک محیط حمایتی؛ قدم دوم:تهیه یک برنامه اجرایی زمانبندی شده؛ قدم سوم:آموزش کارکنان و مدیران؛ قدم چهارم:تهیه یا مرور برنامهء راهبردی؛ قدم پنجم:تخصیص منابع؛ قدم ششم:استقرار سیستمهای گردآوری دادهها و حسابداری؛ قدمهفتم:نظارت بر عملیات و گزارش نتایج؛ قدم هشتم:اقدام بر مبنای نتایج ."