چکیده:
تاریخ دیرینة ایرانیان شرقی آنگونه که در بخشهایی از اوستا و متنهای پهلوی بهچشم میآید، گواه پیدایش ایدة شاه و شهریاری در شرق ایران است. کَویها یا فرمانروایان ایران شرقی، پس از کوچ آریاییان به فلات ایران، کهنترین ساختار شاهی را در ایران شرقی بنیاد نهادهاند و آنچه تاریخ کیانیان خوانده میشود، تاریخ کهن ایرانیان شرقی است که با افسانهها آمیخته و بازگوشده است. در تاریخ ایران، بنیاد و پیدایش ایدة شاه و شهریاری در دورة مادها در غرب فلات ایران، بسیار دیرتر از پیدایش شهریاری در نزد ایرانیان شرقی است. مادها و بهطورکلّی ایرانیان غربی، اگرچه در بنیادگذاری نهاد شاهی از الگوهای شناختهشدة بینالنهرین تأثیر گرفتهاند، امّا خود آنها هم دارای سنَّت دیرینة شهریاری بودند و نباید اهمیّت این پیشینة ایرانیِ را در پیدایش نهاد شهریاری در نزد مادها و دیگر ایرانیان غربی نادیده انگاشت. در پیوند با تاریخ شهریاری مادها، مسأله این است که منابع آشوری در سدههای نهم تا هفتم پیش از میلاد، به دهها شاهکنشین و دژهای کوچک و بزرگ پراکنده در نیمة غربی و شمال غربی فلات ایران اشاره دارند و نشان میدهند که مادها در گسترة سرزمین ماد پراکنده بوده و ساختاری قبیلهای داشتهاند، امّا منابع یونانی، پادشاهی ماد را یک شاهنشاهی نیرومند و سازمانیافته و دارای نهادهای فرهنگی و سازمان اداری تکامل یافته نشان میدهند.
The ancient history of the Eastern Iranians, as it appears in Avesta and Pahlavi texts, is an evidence of the emergence of the idea of kingship and kingdom in Eastern Iran. After the Aryan migration, the Kavi or Eastern Iranian kings, founded the oldest kingdom structure in Eastern Iran, and what is called Kianied history is the ancient history of Eastern Iranians which is mixed with a legendary tint. In the history of Iran, the foundation and the emergence of the idea of kingship and kingdom during the Median Era in the west of Iran Plateau is much later than the emergence of the kingdom for the Eastern Iranians. Although the Medes and, in general, the Western Iranians, have been influenced by the established Mesopotamian patterns in the founding of the kingship institution, they themselves have had a long tradition of kingship, and the importance of this Iranian background in the emergence of the kingship institution for the Medes and other Western Iranians should not be ignored. In connection with the history of the kingship of the Medes, the problem is that Assyrian sources from the ninth to seventh centuries B.C referred to several big and small castles and realms of certain governors all over the west and north-west of Iran Plateau and revealed that Medians resided in Media and have a tribal life structure, but Greek records referred to Median kingdom as a powerful and well-organized kingdom with developed cultural institutions and administrative organizations.
خلاصه ماشینی:
در پیوند با تاریخ شهریاری مادها، مسأله این است کـه منابع آشوری در سده های نهم تا هفتم پیش از میلاد، به دهها شاهک نشین و دژهای کوچـک و بزرگ پراکنده در نیمۀ غربی و شمال غربی فلات ایران اشاره دارند و نشان مـیدهنـد کـه مادها در گسترة سرزمین ماد پراکنده بوده و ساختاری قبیله ای داشـته انـد، امّـا منـابع یونـانی، پادشاهی ماد را یک شاهنشاهی نیرومند و سازمان یافته و دارای نهادهای فرهنگـی و سـازمان اداری تکامل یافته نشان میدهند.
امّـا نه تنها هیچ نشانه و گواه روشنِ باستانی دربارة گشوده شدن سرزمین پارس به دسـت مادهـا وجــود نــدارد (نــک : کیناســت ، ١٣٨٣: ٢٠٨-٢٠٩؛ ٣٩٦-٣٩١ :٢٠٠٣ ,Wiesehofer)، دیگــر پژوهندگان نیز عقیده دارند که مادها در دورة بزرگی از تاریخ زودگذر خود، از هـم گسـیخته و اتحادیـه ای از قبیلـه هـای مـادی و بـومی و فاقـد نهادهـای پایـدار و ریشـه دار سیاسـی و فرهنگی بوده اند (نک : کـورت ، ١٣٨٢: ٣٠-٣٤؛ بریـان ، ١٣٨٥، ج ١: ٤٠-٤٢؛ همچنـین نـک : Helm, 1981: 85-90; Henkelman, 2003: 181-231; Jursa, 2003: 169-179; Rollinger, 2003: ٣٢٠-٢٨٩).
با این همه ، پژوهندة هلندی، هلن سانسیسیوردنبورخ بـه طـورکلّی ایـدة وجـود یـک «شاهنشاهی » یا «امپراتوری مادی» را بـه چـالش کشـید و بـا نگـاهی بدبینانـه دربـارة ارزش «مدیکوس لوگوس » هرودوت ، یادآور شد که در نبود منابع باسـتان شـناختی و گـزارش هـای تاریخی چشمگیر دربارة سرزمین ماد در سدة ششـم پـیش از مـیلاد، بایـد همـۀ گفتـه هـا و گزاره ها دربارة وجود «امپراتوری ماد» را «فرضیه » خواند و نه چیزی بیش از آن ، چون مادهـا تنها یک کنفدراسیون یا اتحادیه ای از قبیله ها بـوده انـد، نـه «دولـت » و یـا یـک «امپراتـوری» (سانسیسیوردنبـورخ ، ١٣٨٨ الـف : ٢٨٥-٣٠٧؛ سانسیسـیوردنبـورخ ، ١٣٨٨ ب : ٧٧-١٠٢).