چکیده:
جنبش مشروطه کمابیش همزمان در کشور ایران و عثمانی رخ داد. در کنار روشنفکران و ادیبان این دو کشور، روشنفکران و ادیبان کُرد، مانند احمد شَوقی، جمیل صدقی زهاوی، حاجی قادر کویی، شیخ رضا طالبانی در مشروطۀ عثمانی و میرزادۀ عشقی، ابوالقاسم لاهوتی، آیتالله مردوخ کُردستانی و قاضی کوثر سقزی در مشروطۀ ایرانی فعالیتهای چشمگیری در جهت شکلگیری جنبش مشروطه و ترویج اندیشههای مشروطهخواهی داشتهاند. مقالۀ حاضر با روش توصیفیتحلیلی به بررسی آرای تعدادی از روشنفکران و ادیبان کُرد در دوران مشروطۀ عثمانی و ایرانی میپردازد و به این پرسش پاسخ میدهد که نقش روشنفکران و ادیبان کرد در مشروطۀ ایران و عثمانی چه و چگونه بوده است و آنان چگونه توانستهاند اندیشههای مشروطهخواهی را در کُردستان گسترش دهند. ازآنجاکه شرایط اجتماعی، سیاسی و فرهنگی در کُردستان ایران و عثمانی یکسان نبود، بیشتر روشنفکران کرد این دو کشور نیز هدفهای یکسانی را دنبال نمیکردند و محتوای اندیشههای آنها لزوماً در مسیری یکسان تحول نمییافت. بیشتر روشنفکران و ادیبان کُرد در کُردستان عثمانی، کشور عثمانی را وطن خود نمیدانستند و به دنبال ترویج اندیشههای ناسیونالیستی قومی و استقلال و جدا شدن از دولت عثمانی بودند، اما برخلاف آنان روشنفکران و ادیبان کُرد ایرانی، ایران را وطن خود میدانستند و به ایرانی آزاد و برخوردار از حکومت قانون بر مردم میاندیشیدند.
The constitutional movement took place more or less simultaneously in Iran and the Ottoman Empire. Along with the intellectuals and writers of these two countries, Kurdish intellectuals and writers, such as Ahmad Shawqi, Jamil Sedghi Zahawi, Haji Qader Kooi, Sheikh Reza Talabani in the Ottoman Constitution and Mirzadeh Eshghi, Abolghasem Lahouti, Ayatollah Mardukh Kurdistani and Qazi Kowsar Saqezi in the Iranian Constitution carried out significant activities in order to form the constitutional movement and to promote the constitutionalist ideas. The present article uses a descriptive-analytical method to examine the views of a number of Kurdish intellectuals and writers during the Ottoman and Iranian constitutions and answers the question of what was the role of Kurdish intellectuals and writers in the Iranian and Ottoman constitutions and how they were able to spread the constitutionalism thoughts in Kurdistan. Since the social, political, and cultural conditions in Iranian and Ottoman Kurdistan were not the same, most Kurdish intellectuals in the two countries did not pursue the same goals, and the content of their ideas did not necessarily change in the same direction. Most Kurdish intellectuals and writers in the Ottoman Kurdistan did not consider the Ottoman country as their homeland and sought to promote the ethnic nationalist ideas and independence and secession from the Ottoman government. Unlike them, Iranian Kurdish intellectuals and writers considered Iran as their homeland. They sought for a free Iran in which the law could govern the people.
خلاصه ماشینی:
در کنار روشنفکران و اديبان اين دو کشور، روشنفکران و اديبان کُرد، مانند احمد شَوقي، جميل صدقي زهاوي، حاجي قادر کويي، شيخ رضا طالباني در مشروطۀ عثماني و ميرزادة عشقي، ابوالقاسم لاهوتي، آيت الله مردوخ کُردستاني و قاضي کوثر سقزي در مشروطۀ ايراني فعاليت هاي چشمگيري در جهت شکل گيري جنبش مشروطه و ترويج انديشه هاي مشروطه خواهي داشته اند.
مقالۀ حاضر با روش توصيفيتحليلي به بررسي آراي تعدادي از روشنفکران و اديبان کُرد در دوران مشروطۀ عثماني و ايراني ميپردازد و به اين پرسش پاسخ ميدهد که نقش روشنفکران و اديبان کرد در مشروطۀ ايران و عثماني چه و چگونه بوده است و آنان چگونه توانسته اند انديشه هاي مشروطه خواهي را در کُردستان گسترش دهند.
هم زمان با شروع مشروطه ، اديبان کُرد که بيشترين نقش را در ميان روشنفکران کُردستان ايفا ميکردند، با سرودن اشعار و نوشتن آثار، نهايت تلاش خود را در جهت نيل به اهداف روشنفکرانۀ خود به کار بستند و با طرح مفاهيمي چون حکومت قانون ، آزاديخواهي و مّليگرايي، در جهت محدود کردن نظام هاي استبدادي در دولت عثماني و ايران پا به پاي ديگر روشنفکران اين دو کشور گام برداشتند و با شعار رفع عقب ماندگي جامعه حرکت کردند و همچنين بيشتر آن ها نهايت تلاش خود را به کار بستند تا مردم کُردستان را نيز با انديشه هاي مشروطيّت و مفاهيم تازه اي چون ناسيوناليسم و مّليگرايي (و در کُردستان عثماني با جنبه هاي قومي ناسيوناليسم و استقلال طلبي) و حقوق زنان و اموري از اين دست آشنا سازند.