چکیده:
یکی از شاخصه های اصلی آثار صخرهای شهرستان مراغه مجموعۀ معماری صخرهای دامنة غربی تپة رصدخانه است که با وجود ثبت در فهرست آثار ملی تا به امروز پژوهش جامع و کاملی دربارۀ ماهیت کاربری آن صورت نگرفته است. این ساختار صخرهای در انتهای خیابان پاسداران (دارایی سابق) و در زیر بافت تاریخی تپۀ رصدخانه واقع شده است. این مجموعة ارزشمند شامل تعدادی فضای دست کند بوده که با پوشـش جناغی و طاقیشکل در بستر سنگهای آهکی ایجاد شده است. موضوع گاهنگاری و تبیین کاربری این اثر مهم ترین پرسش مطرحشده دربارۀ سـاختار صخرهای تپة رصدخانه، همانند سایر آثار صخرهای ایران است. این مقاله، ضمن توصیف ساختار و شکل معماری مجموعۀ صخرهای تپۀ رصدخانه، به دنبال تعیین کاربری و گاهنگاری نسبی آن است. با استناد به داده های باستان شناختی به دست آمده و مقایسۀ نسبی با سایر معماری های صخرهای و پیشینۀ این معماری در شهرستان مراغه، این مجموعه در دورۀ اسلامی ایجاد شده است. این مجموعه کاربری آیینی برای مسیحیان و بودایی ها داشته و در دورۀ اصلاحات مذهبی غازانخان تغییرات و الحاقاتی در آن افزوده شده و با این وجود تا دورۀ قاجاریه به عنوان صومعۀ مسیحیان آشوری مورد استفاده بوده است.
خلاصه ماشینی:
بر این اساس با توجه به ناشناخته بودن آثار دستکند شهرستان مراغه ، طرح پژوهشی در سال ١٣٩٤ خورشیدی در قالب پایان نامه مقطع کارشناسی ارشد رشته باستان شناسی در سطح شهرستان مراغه اجرا شد که مطالعات میدانی در روستاهای شهرستان در نهایت منجر به شناسایی ٣٠ معماری دستکند قابل اعتنا گردید (نک به ستارنژاد، ١٣٩٥) که در بین آثار شناسایی و مستندنگاری شده ، مجموعه فضاهای صخره ای تپه رصدخانه نیز مورد بررسی و مطالعه قرار گرفت .
به همین جهت مجموعه دستکند تپه رصدخانه با توجه به ویژگیهای معماری کم نظیر و واقع شدن محوطه تاریخی رصدخانه در بالای سطح تپه و هـمچنـین با توجه به اشاره هایی که در متون تاریخی به این اثر بینظیر گشته ، از اهمیت ویژه ای برخوردار است ؛ بنابراین با مطالعه ، تجزیه و تحلیل ساختار معـماری و یافــته های ارزشــمند باستان شناختی این مجموعه میتوان زمینه ای برای پیشبرد مطالعات باستان - شناختی مجموعه آثار صخره ای شهرستان مراغه ایجاد نمود.
ق ، در سفرنامه خود ضمن اشاره به فراوانی مـدارس و خانقاه ها در مراغه ، هیچ اشاره ای به این ساختارهای صخره ای، مسیحیان و بوداییها نکرده است (قزوینی، ١٣٧٣: ٦٤١)، بر همین اساس این مجموعه در دوره ایلخانی برای پیروان مذاهب بودایی و مسیحی که در مجموعۀ علمی رصدخانه فعالیت میکردند و بخشی از ایلخانان نیز پیرو این مذهب بودند، ایجاد شده است (شکارینیری، ١٣٨٥؛ ستارنژاد، .