چکیده:
چکیده خمسهسرایی یکی از سنتهای دیرپای ادب فارسی است که در قرن شش هجری توسط نظامی پایهگذاری شد و تا قرن چهارده هجری در ایران و قلمرو نفوذ فرهنگ ایران به حیات خود ادامه داد. در طی این تاریخ هشتصد ساله بسیاری از شاعران ایرانی، هندی و ترک بـه سـرودن مثنوی¬هایی به تقلید از خمسۀ نظامی پرداخته¬اند. ایـن سنت ادبی را می¬توان پس از شاهنامه¬سرایی، پراقبال¬ترین سنت ادبی فارسی دانست؛ اما تا کنون پژوهش جامعی حول آن صورت نگرفته و بسیاری از خمسه¬های ادب فارسی ناشناخته باقی مانده-اند و فهرست دقیقی از آنها در دست نیست. این مقاله با معرفی و نقد و بـررسی عمده پژوهش¬های انجام شده در این زمینه، کمبودها و کاستی¬های این پژوهش¬ها را یادآور شده و پیشنهادهایی برای پژوهش در این حوزه ارائه کرده است.
خلاصه ماشینی:
چنانکه در مقدمۀ کتاب آمده ، نویسنده قصد داشته است که جلد دومی نیز شـامل معرفـی نظیره گویان چهار مثنوی دیگر نظامی بر ایـن کتـاب بیفزایـد و بـه قـول خـود کـار ناتمـام آغـا احمدعلی را به فرجام رساند (همان : ه )، اما موفق به این کار نشده است ؛ هرچنـد کـه در خـلال معرفی مقلدان مخزن الاسرار به آثار دیگر شاعرانی که خمسه داشته اند نیز اشاره کرده است .
آن طور که از اظهارات نویسنده برمیآید، وی از کتابشناسی نظامی گنجوی نیز کـه چهـار سـال پیش از این کتاب منتشر شده و در بخشی از آن به معرفی مقلدان و نظیره های هر پنج منظومۀ خمسۀ نظامی پرداخته شده ، بیاطلاع بوده است .
به عنوان مثال وی به اشتباه مثنویهای خمسۀ درویش اشرف را به زبان ترکی دانسـته (همان : ٤٢و٥١) و به همین دلیل به معرفی آنهـا نپرداختـه اسـت ، در صـورتی کـه محمـدعلی تربیت نسخه ای از این خمسه را که به زبان فارسی است در اختیـار داشـته و در دانشـمندان آذربایجان ابیاتی از آن را نیز نقل کرده است (تربیت ،١٣١٤: ١٤٨)؛ یا این که ، بـدون تحقیـق و تفحص و تنها بر مبنای قول علی اصغر حکمت که با استناد بـه تذکرة روز روشن خمسـه ای به ابوالبرکات منیر لاهوری منسوب میکند و پیشتر بدان اشاره شد، او را دارای خمسه میدانـد (خزانه دارلو،١٣٧٥: ٤٩) و در ادامه از مثنویهـای دوازده گانـۀ وی نـام مـیبـرد (همـان : ٥٤٨- ٥٥٢)؛ یا اینکه با وجود در دسـترس بـودن نسـخۀ خطـی لیلـی و مجنـون مثـالی کاشـانی در کتابخانه مجلس شورای اسلامی به آن مراجعه نکرده و به اطلاعاتی که صفا دربارة آن داده اکتفا کرده است و...