Abstract:
این تحقیق با روش تاریخی مبتنی بر رویکرد توصیفی- تحلیلی به منظور پاسخ به این پرسش است که نقش غزالی در گسترش و تطور جریان اشعری در عصر سلجوقی چگونه بوده و چه نتایجی برای جهان اسلام داشته است؟ یافتههای تحقیق نشان میدهد با ظهور غزالی در قلمرو علوم اسلامی، کلام اشعری نیز دچار تحول گردید و تفکرات غزالی نقطۀ محوری در بحث تحولات اشعریان شد. غزالی تمام توان خود را صرف دفاع از مکتب عقلستیز اشاعره کرد. او با شهرت و موقعیت دینی و دنیوی که داشت با طرفداری از این مکتب، بزرگترین ضربه را بر علوم عقلی و خردورزی وارد کرد. او در راس کسانی قرار دارد که با ترویج کلام اشعری از طرفی و تصوف از طرف دیگر اسلام را از جهت خرد ستیزی و عقلگریزی در سطح پایینی تنزل داد. سیطرۀ تفکر غزالی و تبعیت پیروان او از افکار اشعری باعث شد تا نوآوری و حرکت در نسل های بعدی حالت سنت و جمود یابد و جامعه از اندیشه های عقلی و فلسفی دور ماند. غزالی در سه محور بنیادی یعنی نقش راهبردی، نقش گسترشی و نقش تطوری در راستای پیشبرد اهداف جریان اشعری گام برداشته و با استفاده از ابزارهای علمی باعث گسترش و تطور این جریان گردید.
The current research tries to recognize the role of Ghazali in the expansion and development of the Ash'ari movement in the Seljuk era, which is based on the historical method with a descriptive and analytical approach. The findings of the research show that with the appearance of Ghazali in the field of Islamic sciences, the Ash'ari language also changed and Ghazali's thoughts became a central point in the discussion of the Ash'ari developments. Ghazali spent all his strength to defend the anti-rational school of Ash'ara. With his fame and religious and worldly status, by favoring this school, he inflicted the biggest blow on rational sciences and wisdom. He is at the head of those who, by promoting Ash'ari on one side and Sufism on the other, demoted Islam to a low level due to anti-rationality and irrationality. The dominance of Ghazali's thinking in the fifth century and the adherence of his followers to Ash'ari thoughts caused innovation and movement in the next generations to become tradition and stagnation, and the society stayed away from rational and philosophical thoughts. Ghazali took steps in three fundamental axes, i. e. , strategic role, development role, and development role in the direction of promoting the goals of the Ash'ari movement, and by using scientific tools and authoring works, he caused the expansion and development of this movement.
Machine summary:
نقش غزالی در گسترش و تطور جریان اشعری محبوبه شرفی 1 ، محمدعلی ساکی 2 سال دوم | شمارۀ 4، تابستان 1401 | شماره پیاپی 4 تاریخ دریافت:16/5/1401 | تاریخ پذیرش:9/8/1401 صفحات: 49-29 چکیده این تحقیق با روش تاریخی مبتنی بر رویکرد توصیفی- تحلیلی به منظور پاسخ به این پرسش است که نقش غزالی در گسترش و تطور جریان اشعری در عصر سلجوقی چگونه بوده و چه نتایجی برای جهان اسلام داشته است؟ یافتههای تحقیق نشان میدهد با ظهور غزالی در قلمرو علوم اسلامی، کلام اشعری نیز دچار تحول گردید و تفکرات غزالی نقطۀ محوری در بحث تحولات اشعریان شد.
"تاریخ فلسفه در جهان اسلامی" اثر حنا الفاخوری و خلیل جر، و کتاب "اسلام اهل کلام" اثر محمد بوهلال به آثار و عقاید علمای اشعری و غزالی پرداختهاند.
در میان محققان داخلی، جلالالدین همایی با تألیف کتاب "غزالی نامه" و تصحیح و مقدمه "نصیحۀ الملوک" به بررسی ابعاد علمی، اجتماعی و فقهی امام محمد غزالی پرداخته است، اما به نقش او در تطور مکتب اشعری توجه نداشته است.
اسعد شیخالاسلامی کتابی تدوین نموده تحت عنوان "سیری اجمالی در اندیشه های کلامی معتزله و اشاعره" که بخشی از کتاب به اشعریان و بزرگان اشعری و نقش امام غزالی در علم کلام و مکتب اشعری پرداخته و به تطبیق نظریات معتزله و اشاعره اشاره دارد اما به نقش غزالی درگسترش اشعریان در غرب جهان اسلام اشاره نشده است.
بدین رو آثاری که در بارۀ نقش امام محمد غزالی نوشته شده است بیشتر به مراتب و ابعاد علمی، زندگی، آثار و اندیشۀ سیاسی او تمرکز دارد، کمتر اثری به نقش او در دگرگونی جریان اشعری در عصر سلجوقی پرداخته است.