چکیده:
از آنجا که قلمرو ایلخانان از دو سو با دیگر الوس های مغولی همسایه بود، مناسبات آنها با این الوس ها در تاریخ دوره حاضر از اهمیت فراوانی برخوردار است . در این میان، الوس جغتای به دلیل قرار گرفتن بر سر راه ارتباطی ایلخانان با دربار قاآن بزرگ و همچنین دعاوی توسعه طلبانه در شرق ایران، روابط گسترده تری با ایلخانان داشت. به سبب آنکه این روابط رویکردی ستیزه آمیز و خصمانه به خود گرفت، مطالعه شرایط و زمینه هائی که روابط میان آنها را شکل داد، ضرورت دارد. الوس جغتای با وجود موقعیت جغرافیائی ویژه، دچار ضعف سیاسی شد و در نتیجه مورد تعرض دیگر الوس ها قرار گرفت. در پی آن، ایلات این الوس به دلیل ناتوانی در تامین مایحتاج زندگی و کمبود مرتع و چراگاه برای احشام به تنگنا افتادند. موقعیت مناسب خراسان، تصرف آن ایالت را به عنوان راه خروج از مشکلات الوس در پیش چشم براق خان جغتائی جلوه گر ساخت. اما با واکنش آباقاخان، این تعرض با شکست مواجه شد و تا آخر عهد آباقاخان تکرار نگردید.
It is very important ، the relationships of Ilkhanid kingdom with moghul oluses،for the sake of this kingdom was been situated in adjacency of them. In this case، beside، that have expansionistic claims toward the east part of iran، jaghatay olus due to be placed on relational course،has more extensive relationships with Ilkhans. It is necessary، that were been studied، the requirements and preliminaries which this relationships were been shaped in them، for had antagonistic state. As a result of particular geographical location، jaghatay olus was been contracted too much political debility، that، be followed by aggression of other oluses. Therefore، nomads of this olus were been suffered insufficiency pasture for cattle، plus، were been suffered hardship for preparing of their necessities. Conquest of khorassan was come in to view، as recourse of his olus's difficulties in mind of baraq، jaghatay khan،for suitable position of there. but، for the sake firmly reaction of Abaqa khan، this invasion was been failed and was not repeated until end of period of him.
خلاصه ماشینی:
(جـويني ،٢٢٩:١٣٧٥- ٢١٠/رشيدالدين فضل الله ،١٣٣٩: ٥٤٤-٥٤٠) منگوقـاآن پـس از سـرکوبي مخالفـان جغتائي خود،باري ديگرقراهولاکو را به حکومت آن الوس تعيين کرد، اما قراهولاکـو بـه زودي درگذشت و قاآن اداره اولوس جغتاي را به مبـارک شـاه ، فرزنـد خردسـال وي بـا نيابت مادرش اورقينه واگذار کرد که تا حدود ١٠ سال بعد اين سمت را بر عهده داشت .
(رشيدالدين فضل الله ، ٧٩٢:١٣٣٩) اگر در نظر گرفت که به قول مورخان ، اوکتاي قاآن اجازه تجديد عمارت هرات را در رابطه با فعاليت پارچه بافان آن شهر داده بود و به آنهـا اجازه داد تا به شهر خود بازگردند و به توليد پارچه بپردازنـد،(اسـفزاري ، ١٠٩:١٣٣٨- ١٠٨/ سيفي هروي ،١٤٤:١٣٨٥-١٤١) آن گاه مي توان گفت که هرات يکي ديگر از اين مراکز عمده صنعتي در عهد ايلخانان بوده است ، به ويژه آنکه آباقاخان نيز در سـال ٦٦٣ ق.
(رشيدالدين ، ١٣٣٩: ٧٤٩/ وصاف ،١٣٣٨: ٧١-٧٠) بهانه هاي الوس جغتاي براي نبرد با ايلخانان به رغم فراهم شدن زمينه ها، الـوس جغتـاي بـراي آغـاز نبـرد بـا ايلخانـان بـه دستاويزها و بهانه هايي نياز داشت که به طريق زير از آنها بهره مند شد: ١- ابهام مرزها زماني که چنگيز خان قلمرو خود را بين فرزندان چهارگانه اش بـه عنـوان الـوس تقسيم مي کرد، ايران به طور کامل فتح نشده بود و در قسمت غربي ، منطقه مشخصي را به عنوان مرز سرزمين هاي جغتائي تعيين نکرده بود.