چکیده:
مفهوم «پاتریمونیال- بوروکراتیک» (Patrimonial-Bureaucratic)در جامعه شناسی وبر یکی از مهمترین مدلهای کشورداری در جوامع «سنتی» (Traditional)است. نظامهای سیاسی پاتریمونیال-بوروکراتیک که خود گونهای از نظامهای پاتریمونیال است، دارای دو خصلت به ظاهر متضاد، اما مکمل هم هستند؛ یکی جنبۀ خودکامگی نظامهای مذکور است که با توجه به آن حکومت عرصۀ خودکامگی حاکم پاتریمونیال میشود و دیگری ویژگی بوروکراتیک بودن این نوع نظامهاست که آنها را از نظامهای سیاسی دیگر متمایز کرده، برتری میدهد. با عنایت به این تعریف مجمل از ساختار پاتریمونیال- بوروکراتیک و با استناد به روش تاریخی در گردآوری اطلاعات و روش تعلیل و مفاهمه و تلفیق آنها نظام سیاسی دولت ساسانی بر مبنای مشخصههای مذکور در یک نظام پاتریمونیال- بوروکراتیک مورد ارزیابی و بررسی قرار خواهد گرفت. در این بررسی سعی خواهد شد تا در حد امکان علل و عوامل شکلگیری شاهنشاهی ساسانی و میزان انطباق و یا عدم انطباق آن با نظریه پاتریمونیالیسم-بوروکراتیک ماکس وبر مورد تحلیل و تعلیل قرار گیرد. عقیده نگارندگان برآن است که نظام سیاسی شاهنشاهی ساسانی در قسمتی از حیات خود یعنی از دوره زمامداری شاپور دوم تا پایان پادشاهی خسرو انوشیروان غالب ویژگیها و مشخصات نظریه پاتریمونیال - بوروکراتیک را دارا بوده است
The concept of Patrimonial-Bureaucratic in Max Weber's sociology is one of the important types of a traditional authority (domination). A Patrimonial-Bureaucratic political system which is a type of patrimonial system is based on two important principles: governance is private، and government administration is an extension of the ruler. The bureaucratic characteristics of these systems made them great and more superior. The Sasanid political system has been studied according to these definitions based on recorded history. It is believed that the Sasanid political system، from the time of the Shapur the second had a well-developed Patrimonial-Bureaucratic administrative system and a tradition of strong centralized rule under an absolute، semi divine king of kings. Khosro Anoushiravan’s contribution to Sasanid state was his reforms in developing، refining، and systemizing the elements of state organization he had. In this article، is tried to show the new light this reinterpretation sheds on such aspects of the political، administrative structure، and military system.
خلاصه ماشینی:
ساسانیان که در آغاز، حکومت یکی از نواحی کوچک فارس را بر عهده داشتند، با اتکا به نیروی نظامی وفادار و با کفایت و درک نخستین پادشاهان خویش از شرایط و اوضاع حاکم بر ایران اوایل سدۀ سوم میلادی، توانستند نظام سیاسی و اداری منسجم و متمرکز با تشکیلات وسیع و گسترده را پی افکنند.
همۀ این عوامل منجر به تحولات و رویدادهای متعددی شد که از جمله این تحولات، شکلگیری یک نظام سیاسی گسترده و قدرتمند با تشکیلات اداری و دیوان سالارانۀ وسیع و متمرکز در ایران بود که به پادشاهان ساسانی این اجازه را میداد تا بتوانند با قدرت و خودکامگی کامل بر کشور حکومت کنند.
فرضیه تحقیق اگر خودکامگی، شخصی و خاندانی بودن یک نظام سیاسی و سنتی بودن ساختارها و سیاستهای اعمال شده از آن را به عنوان مبانی نظام پاتریمونیال محسوب کنیم و در نظر داشته باشیم که مفهوم پاتریمونیال - بوروکراتیک وبر برای گونهای از دولت پاتریمونیال به کار رفته است که دارای تشکیلات دیوان سالارانۀ گسترده و نسبتا متمرکز با روندهای شبه بوروکراتیک است و در نظامهای سیاسی سنتی، قدرتمندترین تشکیلات اداری و دیوانی میباشد، نظام سیاسی شاهنشاهی ساسانی در قسمتی از حیات خود، یعنی از دوره زمامداری شاپور دوم تا پایان شاهنشاهی خسرو انوشیروان، غالب ویژگیها و مشخصات نظریه پاتریمونیال - بوروکراتیک را دارا بوده است.
مطالعه دقیق منابع دست اول، اندرزنامهها و پژوهشها که دربارۀ دولت ساسانی نوشته شده است، نشانگر هماهنگی بینظیر میان نظام حکومتی و دیوانسالاری دولت شاهنشاهی ساسانی، که از زمان شاپور دوم به تدریج شکل گرفته و در دوره خسرو انوشیروان، در نتیجه اصلاحات وی به اوج تمرکز و قدرت خود رسیده است و امپراتوری پاتریمونیال- بوروکراتیک مورد بحث ماکس وبر میباشد.