چکیده:
در آستانۀ ورود آلبویه به بغداد در سال 334 هـ ق، چند گروه عمده مدعی امارت و حاکمیت بر بغداد بودند. نخست گروه حمدانیان، دوم گروه ترکان و سوم برادران بریدی که بر ثروتمندترین و کلیدیترین منطقۀ نزدیک به بغداد (اهواز، واسط، بصره و بطائح) حاکمیت دیرینه سالی داشتند. در چنین گردونه رقابتی، نبردی سرنوشتساز به نام جنگ کیل (نزدیک مدائن) در سال330هـ ق میان حمدانیان و متحدانشان (ترکان) به عنوان یاران خلافت با بریدیان و همپیمانانشان (دیلمیان) رخ داد که نتایج شگرفی به جای گذاشت. بریدیان نزدیک به بیست سال (314-332 هـ. ق) در جنگهای بسیاری وارد شدند؛ اما شکست خاندان بریدی در رویارویی با حمدانیان، اولین و آخرین شکست آنان به معنای وسیع کلمه بود. بریدیان در جنگ کیل به گونهای درهم شکسته و پریشان حال شدند که دیگر توانایی بازسازی نظامی و اجرای هیچگونه تحرکی را در منطقه نداشتند. این نبرد هم سرنوشت بغداد را دگرگون کرد و هم به دوران سلطه و اقتدار امیرالامراها در فاصلة سالهای 324 تا 334 هـ. ق پایان داد؛ به ویژه سقوط خاندان بریدی را شتاب بخشید و سران و سپاهیان آلبویه، که از یک دهۀ پیش مترصد تسلط بر بغداد بودند، اینک بدون وجود هیچگونه مزاحمی (بریدیان) راه را برای رسیدن به دارالخلافه (بغداد) هموار دیدند. مقالة حاضر در پی دستیابی به مهمترین پیامدهای نبرد کیل و چگونگی حضور آلبویه به عنوان تنها پیروز میدان نبرد در بغداد است.
In the eve of the invasion of Baghdad by the Buyids، in 954، several groups claimed to govern Baghdad. The first group was the Turks; the second، Baridiyans، who were rich and located near Ahwaz and Basreh; third، the Hamdanid family that settled in Mussel. In 941 an ally emerged among the rivaling families; on one side Hamdanid and Turks، and opposing the Baridiyans and Buyids، as the supporter of the Caliph، leading towards the Keiyl war. Finally، during this conflict Baridiyans were strongly defeated. The event changed the fate of Baghdad; the army post، amiralomar in Baghdad were eliminated. The Keiyl war also provided the best opportunity for the Buyid family. They found the greatest chance of the decade; the same they had looked forward to for dominating Baghdad. These circumstances smoothed the way for the presence of Buyids in Baghdad.
خلاصه ماشینی:
حمدانیان به علت پایگاه مستحکمی که در اختیار داشتند (موصل) و به سبب روابط گرم و صمیمی با خلفا، توجه آنان را به خود جلب کردند؛ بنابراین، خلیفه متقی و اطرافیانش برای درهم شکستن قدرت بریدیان، که اینک بر بغداد چیره بودند، به حمدانیان پناهنده شدند.
ابنرائق با رقبای دیگر از جمله کورتکین دیلمی از سرداران دیلمیان بغداد و بریدیان نیز در کشمکش و ستیز بود که سرانجام وی به قتل رسید و این امر به امیرالامرایی ناصرالدوله حمدانی بر بغداد و درگیری بریدی- حمدانی انجامید.
حال با توجه به نارضایتی مردم بغداد و ترکان از ابوالحسین و با پیوستن ترکان و توزون به حمدانیان، آنان قدرت یافتند و ناصرالدوله نیز با قتل ابنرائق، رقیب بزرگ خود را از سر راه برداشت (ابنکثیر، 1408: 11/ 202؛ ابنالعماد، بیتا: 4/ 168؛ تتوی، 1382: 3/ 1805) و به اتفاق خلیفه و ترکان به سمت بغداد حرکت کرد.
نخست پیروزی از آن بریدیان بود؛ زیرا یاران علی سیفالدوله از صحنۀ جنگ گریختند، اما ناصرالدوله از مدائن او را پشتیبانی کرد و شکست بر سپاه ابوالحسین بریدی افتاد (صولی، بیتا: 228؛ همدانی، 1961: 129؛ سیوطی، 1371: 365؛ ابنعماد، بیتا: 4/ 168).
پیامدهای اولیة نبرد این نبرد، که در تاریخ از آن به عنوان جنگ کیل یاد شده است، قوای هر دو طرف حمدانی و بریدی را تحلیل برد؛ اما برای بریدیان بیش از حد گران تمام شد؛ زیرا: 1.