چکیده:
تاریخ بخارا که اکنون تلخیص فارسی آن به قلم محمد بن زفر بن عمر در دست است، منسوب است به ابوبکر محمد
بن جعفر نرشخی (286 ـ 348 ه . ق) که سمعانی در کتاب الانساب از او یاد کرده، ولی از اثر او در تاریخ بخارا نام نبرده
است. در برخی از منابع نام چند اثر در تاریخ بخارا آمده است که یکی از آنها تألیف ابوبکر منصور برسخی (متوفی
نیمههای سده چهاردهم هجری) است و میتوان با استناد به قرینه و دلیلی چند، تاریخ بخارای منسوب به نرشخی را از
این شخص دانست.
خلاصه ماشینی:
"11 اگر کسی با دقت نظر، متن مذکور در حاجی خلیفه را بنگرد، به این نتیجه خواهد رسید که موضوع بر مؤلف مذکور ملتبس شده، زیرا اختلاف میان دو مؤلف، فقط به نام نیای آن دو مربوط میشود و دیگر اسامی در سلسله انساب شبیه هستند: ابوعبدالله محمد بن احمد بن محمد معروف به غنجار بخاری ابوعبدالله محمد بن احمد بن سلیمان بخاری سمعانی تصریح کرده است که نام جد غنجار، سلیمان بوده است و اگر ذکری از تاریخ فرد دوم در تاریخ سمرقند نشده بود، اکنون میگفتیم که این دو در واقع یک نفر هستند: ابوعبدالله غنجار.
این همه آگاهیهای ما از ابوبکر محمد بن جعفر نرشخی بود و همه محققان جدید نیز که ترجمه سمعانی از نرشخی را نقل کردهاند، به این موضوع توجه نشان ندادهاند که سمعانی، نه کتابی در تاریخ بخارا و نه هیچ کتاب دیگری به این مرد نسبت نداده است؛ حال آنکه سمعانی کتابخانهای مثال زدنی داشته و یاقوت آن را بسیار ستوده است.
به نظر ما، این نرشخی جز محدثی فراموش شده نبوده است، زیرا ابن اثیر، ترجمه احوال او را در تهذیب خویش از الأنساب سمعانی نیاورده و یاقوت حموی نیز از دیهی که او بدانجا منسوب بود، یاد نکرده است.
بنابراین، ما از مورخان کهن کسی را نیافتیم که به صراحت تاریخ بخارا را به ابوبکر محمد بن جعفر نرشخی نسبت داده باشد و به نظر ترجیحی ما، مؤلف کتاب ابوبکر منصور برسخی ست که در نیمه سده چهارم هجری قمری درگذشته و انتساب این کتاب به او با توجه به طرق علمی، اولی است."