چکیده:
مدرسه ابراهیمیه مهم ترین مدرسه در کرمان عصر قاجار به دستور ابراهیم خان ظهیرالدوله، حکمران کرمان (حک: 1218 - 1240ه.) به منظور ترویج علوم و معارف شیعی در این شهر بنا گردید. اما طولی نکشید که ابراهیمیه برخلاف خواست بانی آن به مرکزی علمی-فرهنگی برای فعالیت فرقه نوظهور شیخیه تبدیل شد و این نقش را تا پایان عمر سلسله قاجار ادامه داد. مقاله حاضر به بررسی تغییر کارکرد ابراهیمیه وکارنامه علمی-آموزشی آن اختصاص دارد. یافته ها نشان می دهد که حاج محمد کریم خان، پسر ابراهیم خان، پس از گروش به مذهب شیخیه و نیل به رهبری شاخ? کرمان این فرقه، با تغییر مفاد وقف نامه ابراهیم خان نه تنها تولیت موقوفات بلکه حق نصب مدیر مدرسه را به خود اختصاص داد. وی همچنین املاکی را نیز وقف ابراهیمیه کرد. بدین ترتیب مدرسه مذکور با پشتوانه مالی کافی و به دور از مداخلات علمای متشرعه، به مرکزی علمی-تبلیغی برای اندیشه های حاج محمد کریم خان و جانشینانش تبدیل شد.
خلاصه ماشینی:
"در سال 1255ﻫ که حاج محمدکریم خان رسما به مذهب شیخیه گروید، و از سوی سیدکاظم رشتی به منظور ترویج مذهب تازه پاگرفتۀ شیخی و جایگزین کردن این مذهب بر سایر مذاهب و فرق به کرمان بازگشت، مدرسه همچنان بر منوال سابق اداره میشد و تولیت آن در دست علمای متشرعه بود؛ اما به سبب بروز اختلاف نظر بین محمدکریم خان و علما در چگونگی مصارف موقوفه 6 وی با این دستاویز که در موقوفه ابراهیم خان تمامی حدود و مقررات شرعی لحاظ نشده، از جمله آنکه حق التولیهای که ابراهیم خان برای خود مقرر کرده با مقتضای صیغه وقف تباین دارد و نیز به این بهانه که مدرسان مدرسه (ملا علی اعمی و سید جواد شیرازی د1287ﻫ) مطابق نص وقفنامه حائز شروط لازم برای تدریس در این مدرسه نیستند و تاکنون حقالزحمهای بیش از آنچه واقف بدانها اختصاص داده، گرفته و حق طلاب را ضایع کردهاند 7 ، وقف نامه اولیه مدرسه(یعنی وقف نامه ابراهیم خان) را باطل کرد و ابطال آن را به تأیید حاج سید محمد باقر اصفهانی (د1260 ﻫ) و حاج محمد ابراهیم کلباسی کرمانی، همان، 158.
مواد و منابع درسی مدرسۀ ابراهیمیه از همان آغاز تاسیس صرفا به آموزش علوم و معارف دینی اختصاص نداشت؛ در واقع ابراهیم خان ظهیرالدوله، هنگامی که از علاقه فرزندش، حاج محمدکریم خان به تحصیل آگاه شد، او را به این مدرسه فرستاد و علما و مدرسانی در شاخههای مختلف دانش، مانند صرف و نحو، منطق، معانی، بیان، حکمت مشاء، اشراق، علوم الهی، ریاضی، طبیعی، نجوم، هندسه و رمل را به آنجا دعوت کرد 3 ."