چکیده:
حکومت صفوی صحنه نخستین و فراگیرترین تجربه تعامل رهبری دینی با نهاد سیاسی در دوران رسمیت تشیع در ایران بود. در آن زمان، به ویژه در ایام استقرار حکومت صفوی (دوران شاه اسماعیل 907-930ﻫ.ق)، از سویی نخستین مبانی رفتار نهاد سیاسی در عرصه های سیاسی، اقتصادی و اجتماعی با توضیح و تبیین رهبر دینی شکل گرفت و از سوی دیگر، موجب بروز تفاوت نگرش ها در میان عالمان دینی شد که تالیف رساله های جدلی را در پی داشت. در این مقاله به زندگی و نحوه رفتار عملی و نظری محقق کرکی به عنوان یکی از مؤثرترین فقیهان سده دهم هجری در مواجهه با حکومت صفوی در دوره شاه اسماعیل اول توجه شده است. حضور و مشارکت پر رنگ کرکی در مسائل اوایل حکومت شاه تهماسب (930-984ﻫ.ق) کمتر فرصت نگاه انتقادی به جایگاه او در دوره اسماعیل اول را داده است؛ جایگاهی که به لحاظ نظری با تالیف رساله در مباحث خراج، نماز جمعه و نظریه نیابت شکل گرفت و در مواردی عالمانی دینی چون شیخ ابراهیم قطیفی و میر جمال الدین استرآبادی آن را به چالش کشیدند. بررسی محتوایی این رسائل به همراه اطلاعات سایر منابع در راستای تبیین رفتارها و پیوندهای او با جامعه و حکومت صفوی و به ویژه سیاست های مذهبی هدف این بررسی است.
Safavid era was the first and most comprehensive experiment in the interaction of religious leadership with political institution following the establishment of Shi’ism as the official religion in Iran. On one hand، in this period and particularly in the times of Shah Esma’il 1501-1523، the first fundamentals of the political institution behavior in the political، economic، and social fields formed by description and explanation of the religious leadership. On the other hand، this circumstance caused insight differences amongst the clergy، which were followed by compiling argumentative treatises. In this article، the attention is on Mohaqqeq al-Karaki's life and his manner of practical and theoretical behaviour as one of the most effective jurists of sixteenth century in confrontation with Safavid rule in era of Shah Esma’il I. His vivid presence and participation in the first problems of Shah Tahmasb rule (1523-1576) has allowed less opportunity for a critical outlook versus his position in era of Esma’il I. The position which theoretically formed with compiling treatise in the subjects of Kharaj، Friday prayer and deputyship (niyaba) theory; and in some cases were challenged from clergymen including Sheikh Ebrahim al-Qatifi and Mir Jamal-o-Din Astarabadi. The aim of this research is to examine conceptually these treatises using information from other sources along with explanation of his behaviour and connections with the society، Safavid rule and religious policies in particular.
خلاصه ماشینی:
کرکی در این دوره مهمترین رسائلخود را تألیف کرد:آنهایی که مبانی نظری لازم برایتنظیم رفتارها و پیوندهای او به عنوان فقیهی امامیمذهب با جامعه و حکومت صفوی را تأمین میکردند(رساله خراجیه و نماز جمعه)و آنهایی که مواضع اورا در قبال سیاستهای مذهبی صفویان نشان میدادند(رسالۀ نفحات اللاهوت و تعیین مخالفینامیر المؤمنین).
با این حال،ویتقریبا تمام روایات مربوط به حضور کرکی در ایران ودربار شاه اسماعیل را بدون چون و چرا پذیرفته و خودهم چیزی به آنها افزوده است2تا به این نتیجه برسد کهکرکی تنها عالم شیعه و عرب شناخته شده بود کهاختصاصا برای مشارکت در مدیریت مسائل دینی صفویهبه شرق سفر کرد و از همان نخستین روزهای استقراراسماعیل در تبریز در سال 907 ه ق به او پیوست و دراستفاده از مهارت و دانش فقهی-دینیاش برای پشتیبانیجنبههای خاص تشیع صفوی در آن دوره تردیدی بهخود راه نداد Newman,1993:78-79;Newman,) (2006:24,156,162 .
با این حال،ویتقریبا تمام روایات مربوط به حضور کرکی در ایران ودربار شاه اسماعیل را بدون چون و چرا پذیرفته و خودهم چیزی به آنها افزوده است2تا به این نتیجه برسد کهکرکی تنها عالم شیعه و عرب شناخته شده بود کهاختصاصا برای مشارکت در مدیریت مسائل دینی صفویهبه شرق سفر کرد و از همان نخستین روزهای استقراراسماعیل در تبریز در سال 907 ه ق به او پیوست و دراستفاده از مهارت و دانش فقهی-دینیاش برای پشتیبانیجنبههای خاص تشیع صفوی در آن دوره تردیدی بهخود راه نداد Newman,1993:78-79;Newman,) (2006:24,156,162 .