چکیده:
تلاش برای گرفتن امتیاز نفت شمال،از چالشهای نفتی ایران در 1300 تا 1303 خورشیدی بود که هرچند تلاشی آگاهانه برای آوردن امریکا به صحنه اقتصادی- سیاسی این کشور و کاستن از فشار شوروی و انگلستان به شمار میرفت،همچون دیگر کوششهای ایران به شکست انجامید. عوامل گوناگونی در شکست قرارداد نفت شمال تأثیر گذارند که از دید کلان،آنها را به داخلی و خارجی میتوان تقسیم کرد.مخالفت کشورهایی مانند انگلستان و شوروی از عوامل خارجی شمرده میشود.بررسی این عوامل در چارچوب این نوشتار نمیگنجد و تنها یکی از عوامل داخلی؛یعنی تأثیرگذاری سلیمان میرزا در فرآیند امتیازگیری در اینجا بررسی خواهد شد.
خلاصه ماشینی:
"قوام السلطنه که متوجه کارشکنیهای اقلیت مجلس به رهبری سلیمان میرزا اسکندری شده بود،برای وادار کردن نمایندگان به تصمیمگیری قاطعانه درباره امتیاز نفت و به دلیل موافقتهای پیش گفته با کمپانی سینکلر،سرانجام در 92 آذرماه 1031،امتیاز نفت پنج ایالت شمالی را جز گیلان به کمپانی امریکایی سینکلر واگذارد4و در دوازدهم دیماه همان سال در نامهای از مؤتمن الملک(رئیس مجلس)خواست که در تصویب لایحه پیشنهادی دولت بشتابد.
سلیمان میرزا که تا پیش از این از مخالفان سرسخت این لایحه بود و در دوران صدارت قوام،از هیچ کارشکنی در راه تصویب لایحه اعطای امتیاز نفت خودداری نکرد،اقلیتش را به اکثریت تغییر داد و با توجه به آمدن مستوفی الممالک به جای قوام السلطنه،رویکردش را به مسئله نفت شمال آشکارا دگرگون ساخت.
شیخ الاسلام که رویکرد یکسانی درباره موضوع نفت داشت،این کار مجلس را تردیدی در واگذاری یکی از ایالتهای شمالی به اتباع داخلی خواند و از مجلس خواست که این عبارت کلی را بسنده نداند و به صراحت مازندارن را از موضوع قرارداد بردارد،اما نصر الدوله فیروز،مخبر کمیسیون گفت که آوردن این ماده به این صورت برای باز گذاشتن دست دولت در مذاکرات نفتی است.
سلیمان میرزا بر پایه مرامنامه خود و همسو با سیاست شوروی میبایست از کمپانی سیلنکر نه استاندارد اویل پشتیبانی میکرد1و در فرآیند مطرح شدن مسئله نفت شمال،شیوه یکسان و استواری پیش میگرفت و دیدگاهش با آمد و شد کابینهها دگرگون نمیشد و پیوسته با اعطای این امتیاز به کشور سرمایهداری امریکا مخالفت میکرد،اما هیچگاه چنین نشد.
برای نمونه،هر گاه نامی از اعطای پنجاه ساله امتیاز در این دولت به میان میآمد،وی به سختی با آن مخالفت میکرد،اما در کابینه مستوفی الممالک هنگامی که نمایندگان مجلس به بحثهای درازدامنی درباره زمان قرارداد میپرداختند، سلیمان میرزا هیچ سخنی نگفت2."