خلاصه ماشینی:
"دوم این که شبیهخوانی اگرچه گاهی هم در نمایشنامههایی همچون عروسی قریش، کافیا:شاه فرنگ،سلیمان و ملکهء سبا،امیر تیمور و والی شام،و باباشجاع و خلیفهء دوم جنبهء مزاح،خنده،شادی و تفریح داشته است،تقریبا نود و نه درصد مجالس آن حزنآور و غمبار و به همین دلیل به«تعزیه»معروف است و چون عمدهترین موضوع تعزیه،فاجعهء شهادت امام حسین در کربلاست،تعزیه،نیز بیشتر به فرهنگهای شیعی مذهب اختصاص دارد.
به نظر ما،با توجه به سابقهء کهن تعزیه در آیینهای زرتشی و یهودی،باید چنین نتیجه گرفت که نمایش در ایران به عنوان یک هنر بومی نه تنها پیش از اسلام-بلکه حتی پیش از مسیحیت-وجود داشته است.
2اگرچه در سه روز آخر دههء اول محرم،مسیحیان را به تعزیهء تکیهء دولت راه نمیدادهاند3،بنجامین تعزیهء علی اکبر را-ظاهرا در روز ششم محرم-دیده است4،و ناظر شمشیربازی بازیگران و شبیهخوانان این تعزیه بوده است وی همچنین از نقش معین البکاء به عنوان تعزیه گردان و مدیر تعزیه یاد کرده است که با اشاره،حرکتها و نقشهای مختلف بازیگران و حتی آنچه را باید بخوانند به ایشان تفهیم و یادآوری میکرده است.
در اینجا توضیح باید داد که سنت عمومی مجالس تعزیه این است که در روز هشتم محرم تعزیهء علی اکبر،در روز نهم(تاسوعا)از عباس بن علی و در روز دهم(عاشورا)تعزیهء امام حسین برگزار شود.
این است که همزمان با منع شبیهخوانی به فتوای آیت الله حایری یزدی در قم،عوامل تجددخواه سکولار تهران نیز،تکیهء دولت را که از روزگار ناصر الدین شاه مرکز مهمترین مراسم تعزیه و شبیهخوانی بود،تخریب کردند."