چکیده:
در این گفتار سعی میشود از منابع معتبر در دسترس،شرح حال شخ بهایی استخراج،تلخیص و به صورت معقولی ارائه شود و برخی از اشتباهات در این زمینه مرتفع گردد و نیز برخی از تألیفات منسوب به شیخ از نظر صحت انتساب ارزیابی شوند.در خاتمه اشارهای به کتاب خلاصة الحساب شیخ و تعیین ارزش آن در زمان خودش خواهد آمد.
خلاصه ماشینی:
"اهم منابعی که سال 1301 را ذکر کردهاند،عبارتند از 1)شرح علیخان کبیر بر صمدیه موسوم به حدائق المدنیه(ص 5)که 21 شوال 1301 را در اصفهان تصریح کرده است؛2)سلافة العصر(ص 192)از همان مؤلف که عینا همان تاریخ را ذکر کرده است؛3)ابتدای کتاب وقف از جامع عباسی که نظام الدین حسین ساوجی،شاگرد شیخ تصریح کرده است که شیخ بنا به دستور شاه عباس این کتاب فقه را شروع کرد که قرار بود در 02 باب به اتمام برسد،اما پس از اتمام باب پنجم در 21 شوال 1301 به جواد رحمت ایزدی پیوست و شاه عباس به او دستور داد که 51 باب بقیه را به همان سبک و سیاق بنویسد(جامع عباسی،ص 69)و او همچنین کرد؛4)ماده تاریخی از اعتماد الدوله میرزا ابوطالب نقل شده است که در مقدمه دیوان شیخ(ص 8)چاپ شده است و آن عبارت است از «گفتمش شیخ بهء الدین وای»که این هم به حساب ابجد 1301 میشود،اما برخی همزه بهاء الدین را که معادل الف یعنی یک است بخه حساب نیاوردهاند و آن را معادل 0301 دانستهاند؛5)شیخ عبد الله بن صالح بحرانی هم 21 شوال 1301 را ذکر کرده است(روضات الجنات،ج 7،ص 66)و 6)قصص العلماء(ص 542).
چنانکه گفته شد برای شیخ بهائی در کتب مختلف جمعا حدود 08 اثر ذکر شده است که بعضی از آنها قطعا از شیخ نیست؛چنانکه در بالا ذکر شد و بعضی مشکوک فیه است،مثل فالنامه و برخی از آنها نامشخص است؛یعنی از محتوای آنها ذکر نشده است،مثل تنبیه الغافلین که شاید در اخلاق بوده است و برخی از آنها نامهای تکراری است،یعنی نام کتاب یا رساله به دو صورت ذکر شده است مثلا در روضات الجنات(ج 7،ص 95)از کتاب امل الآمل تألیفات شیخ را نقل کرده و از جمله مینویسد«شرح شرح الرومی علی الملخص»که ظاهرا شرح اول را باید تبدیل به حاشیه کرد و منظور از شرح الرومی شرحی است که موسی بن محمود معروف به قاضیزاده رومی در سال 518 هجری بر کتاب المخلص فی الهیئة تألیف محمود بن محمد چغمینی خوارزمی(متوفی 547 هـ."