چکیده:
قرن هفتم قبل از میلاد اولین جرقههای جغرافیایی در یونان باستان زده شد.نه قرن پس از آن در نیمهء اول قرن دوم میلادی هیپارکوس(ابرخس)اخترشناس، ریاضیدان و جغرافیدان،یک رشته خطوط متقاطع را با زوایای قائمه،با درجات معینی را در ترسیم نقشههای جغرافیای پیشنهاد نمود که بعدها به طول و عرض جغرافیایی شهرت یافت.
بطلیوس که در قرن دوم میلادی(001-701 م.)انقلابی در جغرافیا به وجود آورد،میگویند طول و عرض جغرافیایی از ابداعات او است.وی طول و عرض حدود چهارصد شهر را اندازهگیری و در کتاب خود ثبت نمود مبداء صفر درجهء این اندازهگیری بطلمیوسی،از تقاطع خط نصف النهاری خالدات با خط استوا است که محل تقاطع را صفر درجه فرض نموده و طول اماکن مسکونی جهان تا 081 درجهء جغرافیایی در شرق نصف النهار خالدات محاسبه گردیده و این پهنه تا عرض جغرافیایی حدود 06 درجه شمالی،ربع مسکون نام گرفت.
خالدات نام هفت جزیره است که خط صفر درجهء نصف النهار مبدأ از غربیترین جزیرهء آن میگذشت،این جزایر در نزدیکی ساحل شمال غرب قارهء افریقا در اقیانوس اطلس واقعاند.
مبدأ صفر درجهء خالدات مورد تأیید مسلمین و ادامهء آن در اقیانوس کبیر در شرق کشور چین و جزایر اطراف قرار میگیرد و تأیید آن مورد توجه و بحث جغرافیدانان سراسر جهان بود،میانهء این طول جغرافیایی مبدأ،بر روی مدار استوا در محل سراندیب هند واقع میشد که از هر طرف شرق و غرب 09 درجه فاصله داشت و این محل را مسلمین«قبة الارض»مینامیدند.
در آن زمان فقط جغرافیدانان مسلمان آگاهی داشتند که قرنها قبل از مبدأ قرار گرفتن خالدات،ایرانیان به اندازهگیری دیگری پیبرده بودند که مبدأ صفر درجه آن در دریاهای شرق چین به نام«گنگدژ»قرار داشته و دنبالهء نقطه مبدأ،خطی است مداریشکل که دنبالهء آن تا 081 درجهء طول غربی تا خالدات ادامه مییافته و میانه 09 درجهای آن در جزیرهء سراندیب با نام«ازین»کاملا با قبة الارض منطبق میگردید.
در این مقاله سعی بر این است که اندازهگیریهای طول جغرافیایی با مبداء شرقی ایرانیان که ناشناخته مانده و قرنها قبل از یونانیان مورد بهرهگیری قرار میگرفته مورد مطالعه و تفحص علاقمندان و جغرافیدانان قرار گیرد.
خلاصه ماشینی:
"اطلاعاتی از مکتب هفت کشور ایرانیان و تقسیمات دیگر زمان نیز به دست میدهد.
ابو ریحان در کتاب تحقیق ماللهند نوشته است: ابو معشر زیج خود را برپایه دایرهء نصف النهار«قصر گنگدژ»بنا نهاده است
گنگدژ،قبه ازین،تقسیم جهان به هفت کشور و ترسیم هفت دایره را در نظر بگیریم دنبالهء بهکارگیری این واژهها و اصطلاحات را،در قرن ششم در نوشتههای دمشقی،در
چین قرار دارد و در بند 41 همان کتاب مینویسد:گنگدژ محلی است که طوس سردار
مکتب هفت کشور تا اوایل قرن هشتم در بین نجومدانان و جغرافیدانان رواج داشته است.
در کتابهای مذهبی برهمنان هند گفته شده:زمین دارای هفت کشور است که در
6. ابو ریحان در قرن پنجم هجری دربارهء هفت کشور ایرانیان مینویسد:«پارسیان
اصطلاح هفت کشور ایران باستان که امروزه نیز در میان بیشتر دبیران به کار برده میشود از نوشتههای ابو ریحان است که میگوید«ایرانیان کشورهای
را به هفت کشور،تقسیم نموده و در میان این تقسیمات ایرانشهر نیز جای دارد که
اول:هندیها زمین را به هفت کشور تقسیم کرده،اسامی خاص این اقلیمها عبارتند
کشور و شکل پراکندگی آنها را عینا از التفهیم ابو ریحان که نظریات او در این باره مورد
فاصله 081 درجهء جغرافیایی که زیربنای«مکتب هفت اقلیم»یونانیان را پایهگذاری مینماید و نقشههای تاریخی متعددی از آن به دست ما رسیده است و در جای خود به
مفهوم کشور به کار رفته است و بایستی به جای آفریدون،اقلیمهارا بین پسران خود تقسیم نمود چنین
بغداد به چاپ رسیده است،در شرق دریای چین مجمع الجزایری قرار گرفته که در روی آنها جزایر Zواقواق و«ارض الواقواق»ثبت شده است."