چکیده:
این پژوهش،اوضاع سیاسی ماوراء النهر را در قرون اولیه اسلامی تا تشکیل دولت صفوی در ایران مورد بررسی قرار میدهد.روند تأسیس دولتهای مستقل و نیمه مستقل و پیدایش نیروهای محلی در شرق فلات ایران به تشکیل دولت صفوی و ایجاد دولت واحد کمک شایانی کرد.از سوی دیگر تحولات سیاسی ماوراء النهر به پیدایش دولت تیموریان و اندکی بعد ازبکان در آن منطقه انجامید.تحولات درونی و حیات سیاسی و مذهبی تیموریان و ازبکان و رویارویی عقیدتی و سیاسی آنان با دولت صفویه در حوادث سدههای نهم و دهم هجری/پانزدهم و شانزدهم میلادی،تأثیر زیادی داشته است.
خلاصه ماشینی:
"بدین ترتیب در سال 5-467 ق3631/ م ماوراء النهر از تصرف مغولان خارج شد لیکن مشروعیت سلطنت از طریق انتساب به خاندان چنگیز خان هنوز وجود داشت.
دخالت ابو الخیر خان-پادشاه منطقهء سیحون تا سغناق و اوزگند-در نزاعهای تیموریان و سپس بهرهگیری محمد خان شیبانی از پریشانی اوضاع در همین محدودهء زمانی،به انقراض دولت تیموری و استقرار حکومت ازبکان در ماوراء النهر منجر شد.
از این زمان شاهزادگان تیموری در خراسان و ماوراء النهر به صورت حکام محلی در آمدند،اما خصومت همچنان ادامه یافت:احمد سلطان-فرزند ابو سعید-در ماوراء النهر سلطنت کرد،عمر شیخ نیز صاحبب فرغانه بود و بعد از وی پسرش بابر حاکم فرغانه شد.
در بحث متأخر ازبکان،از شیبان تا ابو الخیر خان و به ویژه از این دوران تا تشکیل دولت ازبک در ماوراء النهرر به دست محمد خان شیبانی،دارای اهمیت است.
محمد خان شیبانی با بهرهگیری از آن و اغفال سلطان علی و مادرش،شهر سمرقند را تصرف کرد و در نهایت با شکست دادن تیموریان و بابر در سال 609 ق0051/ م بر سریر سلطنت ماوراء النهر نشست.
73 محمد خان شیبانی،گر چه محمود خان،خان مغولستان را در پیکار آقشی شکست داد و اندکی بعد به قتل رسانید،اما دختر وی را به ازدواج فرزندش درآورد و بدین ترتیب در اولاد خود دو شاخهء خاندان چنگیز خانی-شعبه جغتایی و شعبه جوجی-ایجاد کرد.
پادشاه شیبانیان موسوم به ابو الخیر خان که از سال 8241 در ناحیه تورا در سیبریه غربی به سلطنت پرداخت،منطقه بالکاش تا اورال را تصرف نمود و مرکز فرمانروایی خود را شهر سغناق واقع در ساحل سیحون قرار داد."