خلاصه ماشینی:
"4 تا دوره صفوی برگزاری این آیین همایون در اوج بود،ملا عبد الفتاح فومنی در شرح آن آورده است:شاه(عباس نخست)در فصل تابستان سیر پنجک دریای فرضه(بندرگاه) رودسر را وسیله ساخته و به قصد حبس و قید بهزاد بیک و منصوبان او عزیمت فرمودند و احکام به ارباب و اهالی بیه پیش(شرق گیلان)و بیه پس(غرب گیلان)نوشته،قید آن کرد که تمامی مردم گیلانات از اعیان و ارباب و سادات و قضات و اهالی و موالی(بندگان)،به دستوری که در زمان حکام سابق گیلان،به سیر پنجک کنار دریای رودسر میآمدند، (1).
رسم مردم گیلان است که در ایام خمسه مسترقه هر سال که به حساب اهل تنجیم آن ملک بعد از انقضای سه ماه بهار قرار دادهاند و در میانه اهل عجم(ایرانیان)روز آبپاشان است،بزرگ و کوچک و مذکر و مؤنث به کنار دریا آمده،پنج روز به سور و سرور میپردازند و همگی از لباس تکلف عریان گشته،هر جماعت با اهل خود به آب درآمده،با یکدیگر آببازی کرده،بدین طرب و خرمی میگذرانند و الحق تماشای غریبی است.
1 آبپاشان از دوره قاجار بدین سو رنگ و رو باخت و مورخان و سیحان ایرانی و خارجی در آثارشان کمتر بدان اشاره نمودند از آن مسان عبد الله مستوفی(اواخر قاجار)در خاطرات خود آورده است:در روز اول سرطان برابر با اول تابستان هر سال در چنین روزی آبتنی عمومی در دهات و شهرهای کوچک معمول و مرسوم است و چون هندوانه شب اول چله زمستان میباشد و در روستاهای اراک این روز را روز آبپاشانک گویند2گویا آبپاشان را تا سال 1304 خورشیدی در اینجا و آنجای این کهن دیار گرامی میداشتند و تا چهل سال اخیر اهالی قاسمآباد(شرقیترین منطقه گیلان-حومه رودسر) در برگزاری آن همت میگماشتند."