چکیده:
نظریهء ادراکات اعتباری،در ساختار کلیاش نظریهء جدیدی است که از سوی مفسر کبیر و حکیم مسلمان مرحوم علامه محمد حسین طباطبایی در عرصهء مباحث فلسفی قدم نهاده است. آموزههای مطرحشده در مباحثی از علم منطق و انسانشناسی فلسفی قدیم و همچنین منازعاتی که در عرصهء علوم بلاغی،کلام و علم اصول فقه رخ داده است،برخی پیشزمینههایی حساسکنندهء ذهن آن مرحوم و برخی دیگر مواد خامی برای آن نظریه هستند.این نظریه به ما میآموزد که آدمیان در تعامل با محیط به ساختن ابزارهایی از جنس اندیشه اقدام مینمایند.این اندیشهها که در هرگونه اقدام عملی فردی و اجتماعی حضور دارند،اشیاء و انسانهای مرتبط با ما را موصوف به عناوین و اوصاف و نسبتهایی مینمایند که هیچکدام واقعیت ندارند. قوانین اخلاقی،حقوقی،اقتصادی،سیاسی همه از این نوع اندیشهها هستند.بازشناسی و تشخیص آنها از اندیشههای حقیقی و شناخت نحوهء صحیح تفکر و تحقیق در آنها علاوه بر افزودن بصیرت علمی،به ما خواهد آموخت که در تصمیمات فردی و اجتماعی چگونه بیندیشیم و از چه خطاهایی بپرهیزیم.
نوشتار حاضر برگرفته از طرح پژوهشی«ادراکات اعتباری از منظر علامه طباطبائی و تأثیر آن در علم اصول فقه»-انجام یافته در دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران جنوب-میباشد.
خلاصه ماشینی:
روش اول:در نسبتهای حقیقی(این دست متعلق به من است)ذهن میتواند به طور مستقل نسبت(تعلق،ملکیت)و همچنین هریک از طرفین(دست و من)را به گونهای جداگانه در نظر گرفته و به لحاظ نوع نقشی که با نسبت دارند،مفهومی وصفآلود(مالک و مملوک)را از آنها انتزاع نماید.
تخلف از آنها اعتباری به نام جرم پدید میآورد که برای جلوگیری از آن احتیاج به اعتباراتی است که ما را به تأسیس مراکز تشخیص جرم(سیستم فضایی)و دستگیری متخلفان از قوانین(نیروی پلیس)و مرکز اعمال مجازاتهای گوناگون(جریمه نقدی،شلاق،تبعید،زندان،اعدام)و تأسیس مراکزی که در هریک از بخشهای فوق،قوانین اعتباری را وضع و جعل نمایند (مجلس،شورای سیاستگذاری،سازمان برنامه و بودجه و ادارهء امور مالیاتی و دیگر مراکز قانونگذاری)فرامیخوانند و از همین بیان در مییابیم که«این مفاهیم اعتباریه و افکار مصنوعی انسانی که چون دریایی بیکران بیرون و اندرون تمام ادراکات ما را فراگرفته و به همه جای افکار ما نفوذ کرده و ریشه دوانیده است یک سازمان ریاست و مرئوسیت(فرمانروایی و فرمانبرداری)بیش نبوده و نیرویی به جز اصل استخدام سابق الذکر ندارد(همان،340).
نتیجهگیری نهایی نظریهء ادراکات اعتباری با ارایهء پژوهشی ذهنکاوانه از نوعی خاص از فعالیت ذهن آدمی خبر میدهد این نوع فعالیت در هرگونه ارتباط عملی انسان با موجودات دیگر حضور داشته و محصول آن به وجود آمدن تصویر خاصی از موجودات جهان در ارتباط با انسان است.
در این تصویر ذهن از مناسبات واقعی که از جهان کشف کرده است بهره جسته و با توجه به نیازهای خویش مناسبات خاصی را میان خود و موجودات دیگر طراحی و اعتبار مینماید.