چکیده:
یکی از سبکهای منسجم نگارگری ایرانی مکتب نگارگری تبریز و اصفهان صفوی است.گروهی از نگارههای این مکتب ارتباطی مستقیم با دین دارند و جالب آنکه باتوجه به تنوع و آزادی دینی در آندوره از تاریخ ایران،نگارهها نیز تجلیگاه قصص و داستانهای مذهبی اسلام است.
یکی از بارزترین مسائلی که در نگارگری عصر صفوی تأثیر واضحی داشت وجود عنصر مذهب بود و سلیقه و هنر صفوی در پیوند مستقیم با عناصری قرار گرفت که طبیعت و ماهیت مذهبی داشتند.در این دوره آموزههای فقهی تشیع که در تاریخ مذهبی اسلام از چشمگیرترین و حساسترین مسائل برای تفسیر مسائل مذهبی به شمار میرود به نحو قابل توجهی گسترش مییابد.
اوضاع و شرایط سیاسی و تاریخی و از همه مهمتر عناصر نمادین دینی در نگارههای این دوره از وضوحی کامل برخوردارند و نگارههای این دوره آینه تمامنمای شرایط اجتماعی و مذهبی خود هستند.اما جدا از مسائل تاریخی و اجتماعی،بسیاری از اصول و معیارهای زیباییشناختی نقاشی ایرانی در این مکتب پیریزی شد.
از جمله نسخ مذهبی مصور دورهی صفویه نسخهی احسن الکبار است که به دستور شاه تهماسب اول تلخیص گردیده و دارای 17 نقاشی از رویدادهای مهم اسلامی همانند:غدیرخم،جنگ جمل، صلح امام حسن با معاویه و...است.نگارههای این نسخه عموما از دو سبک تبریز و اصفهان تأثیر پذیرفتهاند.این نسخه در کتابخانه کاخ گلستان نگهداری میشود.در این مقاله به بررسی محتوایی ده تصویر از این نسخه شامل:ولادت پیامبر،خواستگاری حضرت علی از حضرت فاطمه،نبرد علی با دیوان،غدیرخم،جنگ جمل و...با تکیه بر توصیف مضمون،تکنیک و سبک پرداخته شده است.انتخاب تصاویر براساس اهمیت وقایع تصویر شده به لحاظ نقش آنها در پیشبرد اسلام و میزان اهمیت آن نزد شیعه صورت گرفته است.
خلاصه ماشینی:
اما آنچه در این مقاله به آن پرداخته میشود بررسی تکنیکی و محتوایی نگارههای نسخه خطی احسن الکبار است که باوجود نگارههایی با محتوای شیعی و زیبا کمتر از سایر آثار مورد توجه قرار گرفته است.
گفتنی است که در میان نیمهی اول قرن شانزدهم/دهم وقتی که نقاشی ایرانی تحت حمایت شاه طهماسب به بالاترین درجهی خود رسید شیراز همچنان مرگز تولید کتاب بود12 (به تصویر صفحه مراجعه شود)تصویر 4 و هنرمندان این مکتب خلاق و مستقل آشکارا به سبک خودشان کار میکردند سبکی که بیشتر آنچه را که در چنته داشت از حکومت و مختصات هنری دورهی تیموریان و مکتب دیگری بهنام هرات گرفته بود و متأثر از آنها بود.
اما نسخهی خطی«سلسلة الذهب»نوشتهی مولانا نورالدین عبد الرحمن جامی یکی دیگر از نسخ خطی مربوط به نگارگری مذهبی دورهی صفوی است که زیارت امام زین العابدین از کعبه را شرح میدهد این نسخهی خطی ظاهرا مربروط به مکتب تبریز و دربار شاه طهماسب در 1550-1549/971-970 است.
اما دلیل اینکه این نسخه خطی در این دوره و در زمان شاه طهماسب برای مصورسازی انتخاب شده است به تعصبات شدید مذهبی وگرایش عمیق شخص شاه به شیعه داشتند و در زمان آنها امور مربوط به مذهب از جمله نگارگری نسخ خطی درباره اهل بیت رونق و رواج بسیاری داشت.