چکیده:
نظر به اهمیت بازار در ساختار حیات شهری،بازاریان نقش مؤثری در حیات اقتصادی و اجتماعی شهرها داشته،مطالعه جایگاه آنها در هر عصری،در شناخت بهتر ساختار سیاسی-اقتصادی آن عصر سهم بسزایی دارد.در عصر ایلخانان،در پرتو ملاحظات اقتصادی و نظامی و مقتضیات سیاسی مربوط بدان،بازاریان جایگاه برجستهای به دست آورده و صرف نظر از فعالیتهای تجاری،در امور سیاسی و اجتماعی نیز منشأ اثر بودهاند.در پرتو توجه عمومی مغولها به تجارت و امنیتی که در این زمینه به وجود آوردند،بازرگانان فعالیتهای خود را وسعت بخشیدند و نظر به ارتباط تجارت و پیشه،موجبات رونق فعالیت محترفه و اهل پیشه را فراهم کردند.بازرگانان و پیشهوران عصر ایلخانی دارای تشکیلات و سلسله مراتب خاص خویش بودند و این نیز عملکردهای آنها را جهت داده،به آنها نظم بیشتری بخشید.به همین سبب،علاوه بر امور اقتصادی در جریانهای سیاسی و اجتماعی نیز دخالت فعالتری داشتند و در رشد بیشتر این دسته از جریانها و تأثیرات ناشی از تهاجم مغولها،اهل بازار جایگاه برجستهای به دست آورده و بازاریان پویایی اقتصادی-اجتماعی بیشتری از خود نشان دادهاند.در این مقاله،همین مهم یعنی جایگاه بازاریان در اقتصاد و جامعه عصر ایلخانی و علل تعالی موقعیت ایشان بررسی میشود.
The study of the Bazaar's condition and its influence on urban economy because of the vital role of merchants in economic structure is of great importance. This leads us to a clear understanding about the quality of life in Ilkhanid's period. The merchants in this era had been good in considering political and economic facts regarding historical data. In addition to commercial activities، they where the source of any influence in political and social affairs. Contrary to what we think about Mongolian governing، the rise at Ilkhanid dynasty in the middle 13th century A.H brought proportional security to Iran، and caused improvement of the urban economy in a vast region. The rise of trade balance and the emergence of a new cast in society in this era it is witnessed that under the shadow of this security، economy had expanded.
خلاصه ماشینی:
سؤال اصلی موردنظر این است که: ملاحظات اقتصادی و نظامی موردنظر ایلخانان در ارتقای جایگاه بازاریان چه نقشی داشته است؟ در همین راستا،به این سؤالهای فرعی نیز پرداخته میشود:1-چرا مغولها به تجار و پیشهوران اهمیت میدادند؟2-حیات تجاری عصر ایلخانان چه وضعیتی داشت؟3-تشکیلات و سلسله مراتب تجار و پیشهوران در تثبیت موقعیت آنها چه تأثیری داشت؟4- اصلاحات غازان در تثبیت جایگاه اهل بازار چه نقشی داشت؟5-رونق فعالیتهای تجاری ارتاقها چه تأثیراتی بر جایگاه اقتصادی و سیاسی تجار داشت؟ اهل بازار در عهد ایلخانان با تقسیم فعالیتهای اقتصادی در دو بخش تولید و تجارت،میتوان اهل بازار را به سه دسته:تجار، پیشهوران و محترفه تقسیم کرد.
توجه هولاکو به تجار در ماجرای فتح بغداد که آنها را از قتل عام معاف کرد و اداره امور ایشان را به«علی بهادر»سپرد و سرمایه لازم را در اختیارشان قرار داد،از این جمله است(15/صص 710 و 714)در عصر اباقا و ایلخانان بعدی نیز بازرگانان طبقه مورد توجهی بودند؛ بویژه آنهایی که در راستای فایق آمدن بر مشکلات احتمالی با امرا و بزرگان مغولی شریک بوده،به اصطلاح جزو ارتاقها به شمار میرفتند،نفوذ گستردهتری داشتند و در مواقع بحران نیز صدمات کمتری متحمل میشدند.
از سخنان رشید الدین فضل الله؛ آنجا که فساد اقتصادی و اجرایی ناشی از تهیه تسلیحات موردنیاز سپاه و دربار ایلخانان را با هزینه گزاف توضیح میدهد،آشکار میشود که جماعت ارتاقها در این زمینه سهم زیادی داشتهاند(15/صص 95-1094،80-1078)؛ هرچند که گزارش رشید الدین فضل الله در این زمینه متضمن وجه منفی عملکرد تجار بوده و کمتر به نقش مثبت آنها در فراهم آوردن نیازهای حکومتی پرداخته است،اما دیگر مطالب وی حاکی از این است که بازرگانان،به عنوان یکی از طبقات مورد توجه این زمان طرف حساب ایلخانان در مواقع بحران مالی بودند و وامهای آنها به حکومت،نقش مؤثری در رفع بخشی از نیازهای حکومتی داشته است(همان/ص 1083؛30/ ص 271).