چکیده:
هنوز بیش از یک سال از صدور فرمان مشروطیت در ایران نگذشته بود که نیروهای نظامی عثمانی با سوء استفاده از وضعیت ویژهء ایران و کشمکشهای مشروطهخواهان و دربار،به تحریک عشایر مرزنشین پرداخته و بخشهایی از خاک ایران را در حوالی ارومیه و ساوجبلاغ مکری اشغلا کردند.این امر نمایندگان انگلیس و روسیه را که نگران افزایش نفوذ و قدرت آلمان در عثمانی و ایران بودند،واداشت با میانجیگری به اختلافهای ایران و عثمانی پایان دهند.از این رو کمیسیونی برای حل و فصل اختلافهای سرحدی دو کشور تشکیل شد.از سوی دیگر تجاوز و جنایتهای عثمانیها در مناطق اشغالشدهء آذربایجان واکنش شدید نمایندگان مجلس شورای ملی را برانگیخت و گفتگوهای بسیاری میان نمایندگان مجلس دربارهء چگونگی برخورد با این مسئله انجام شد که انتخاب فرمانفرما به عنوان والی جدید و فرماندهء قشون آذربایجان را میتوان یکی از مهمترین تصمیمهای مجلس در این باره دانست.اگرچه فرمانفرما به آذربایجان رفت،اما دولت و دربار اقدام مناسبی در برآورده ساختن نیازهای مالی و نظامی اجرای مأموریت وی انجام ندادند و این امر به شایعه که تجاوز عثمانی به ایران براساس سازش و توافق پنهان محمد علی شاه و سلطان عبد الحمید دوم،پادشاهان ایران و عثمانی،در راه مبارزه با مشروطهخواهی و مشروطهخواهان دو کشور انجام شده،بیشتر دامن زد.
خلاصه ماشینی:
"اوستین هنری لایارد که در سالهای 40-1839 در خاورمیانه،از شامات و فلسطین گرفته تا عراق و ایران غربی و جنوبی،مأموریت داشت و سفرنامهء دو جلدی خود را با نام مسافرتهای اولیه در ایران،شوش و بابل3در سال 1887 در لندن به چاپ رساند و با توجه به شناختی که از منطقه داشت،از طرف سفیر انگلیس مأمور حل مشکل اختلافهای مرزی در ناحیهء مصب اروندرو و اراضی اطراف آن شده بود،به روشنی از ادعاهای عثمانی جانبداری نمود و از اینکه بر اثر مخالفت دولت روس با پیشنهاد وی و گردن نهادن وزیر امور خارجهء انگلیس بر خواستهای روسها،برای ایران در آن منطقه حقی شناخته شد، ناخشنودی خود را از باقی ماندن خرمشهر در دست ایران بدین صورت ابراز نمود: «من ازین پیش آمد فوق العادهء غمگین بودم،چون که محمره[خرمشهر] یک محل بسیار مهم است و برای دولتی که در شرق تجارت و منافع سیاسی دارد،نهایت درجهء اهمیت را دارد.
یک روز که از آذربایجان خبر موحش نمیرسد،من متشکر میشوم و نیدانم هیئت وزراء در این کار این قدر مسامحه دارند،جهت چیست؟» پس از رأیگیری دربارهء مسئله دیگری و گفتگو دربارهء آن،تقیزاده بار دیگر بحث را به مدار پیشین برگرداند: «جناب رئیس!شما اطلاع دارید که وزیر داخله کی به مجلس خواهند آمد و اقدام در اصلاح امر آذربایجان خواهند نمود؟» حاج سید نصر الله از تشکیل کمیسیون امنیت ولایات دفاع نمود و آن را«موجب اتحاد بین دولت و ملت»دانست و مستشار الدوله ضمن تأکید بر ضرورت تعیین حدود سلطان و ملت،بر ضرورت دیگری پایفشرد: «باید قوهء مجریه تکلیف خود را بداند و به وظیفهء خود عمل نماید."