چکیده:
غزل فارسی یکی از قالب های اصلی شعر فارسی است، اما پیدایش، پرورش و گونه های مختلف آن، موضوعی است که پژوهشگران را همچنان به تاملات و تحقیقات تازه تر دعوت می کند. در این نوشتار ابتدا تعریفی تازه از شعر و غزل روایی عرضه، و انواع مختلف آن با دو رویکرد صوری ساختاری و محتوایی معنایی (انواع ادبی قدیم) بازشناسی و تقسیم بندی شده است. در بخش دیگر نوشتار، درباره خاستگاه غزل فارسی و آرای مختلف در آن باره بحث شده است. مطابق یافته های این تحقیق که با شواهدی از شعر فارسی مستند و موید گشته، خاستگاه غزل روایی با دو رویکرد تغزلی و غزلی قابل بررسی است و انواع مختلف آن را می توان بر اساس ساختار (با سه گونه حکایت، گفت و گو، و توصیف) و محتوا (با محتواهایی چون اجتماعی، تاریخی، عرفانی معرفتی، سوگنامه، مژده نامه، سفرنامه، سرگذشت و... که زیر مجموعه ساختار حکایت جای می گیرند) تقسیم بندی و معرفی کرد. در انتهای نوشتار نیز به فواید یا کارکردهای غزل روایی (مثل انسجام ساختاری شعر، آسان یابی مضامین و ارتباط بهتر با مخاطب، نمایشی شدن، و لذت بخشی) اشاراتی شده است.
Ghazal (sonnet) is one of the major forms in the Persian Poetry. Still، the foundation، development، and its various types constantly invite and encourage the researchers towards further studies and contemplation.
This research initially offers a new definition on poetry and the narrative Ghazal. Then its various types are recognized and divided within two approaches; the formal-structuralism and the contextual-conceptual approach which are the old literary divisions and forms. The other part of the research is devoted to the origin of the Persian Ghazal and the varieties of opinions are discussed.
According to the findings of this research which are supported by some of the Persian poems، the origin of the narrative Ghazal can be surveyed with two attitudes; both in lyrical and also the sonneteer's field of approach. Its different types can be divided on the basis of structure (with the three genres including the narrative، the dialogue، and description in mind)، and the content (with social، historical، mystical-cognitive، elegy، trip journals، life stories and etc which are among the subdivisions of the structure of narrative).At the end، the positive points and functions of the narrative Ghazal (such as the poetry's cohesive structure، finding the contents easy to understand، making a better communication with the audience، dramatization، and gaining pleasure and joy) have been pointed to.
خلاصه ماشینی:
در این نوشتار ابتدا تعریفی تازه از شعر و غزل روایی عرضه، و انواع مختلف آن با دو رویکرد صوری ـ ساختاری و محتوایی ـ معنایی (انواع ادبی قدیم) بازشناسی و تقسیمبندی شده است.
مطابق یافتههای این تحقیق که با شواهدی از شعر فارسی مستند و مؤید گشته، خاستگاه غزل روایی با دو رویکرد تغزلی و غزلی قابل بررسی است و انواع مختلف آن را میتوان بر اساس ساختار (با سه گونة حکایت، گفت و گو، و توصیف) و محتوا (با محتواهایی چون اجتماعی، تاریخی، عرفانی ـ معرفتی، سوگنامه، مژدهنامه، سفرنامه، سرگذشت و...
شعر روایی از دید صوری و نیمهساختاری، گاه روایتی کوتاه است که شامل اشعاری میشود که بدون در نظر گرفتن کوتاهی و بلندی شکل شعری، به اجمال، خبر و یا سرگذشتی را روایت میکند، و شکل و قالب شعری در این تقسیمبندی بیتأثیر است؛ و گاه نیز روایتی بلند و طولانی است، یعنی گاه برای یک شاعر خواسته یا ناخواسته پیش میآید که روایتی را بازگو کند که به هیچ شیوه نتواند آن را در قالبی کوتاه روایت کند.
با مطالعه قدیمترین اشعار به جای مانده از نخستین شاعران زبان فارسی، پی میبریم که نخستین رگههای غزل روایی در اشعار رودکی (متوفی، 329) دیده میشود، و به عبارت دیگر میتوان گفت که خاستگاه اولیة غزلهای روایی، اشعار رودکی، آن پیر و پدر شعر پارسی است.