خلاصه ماشینی:
"اگر بخواهیم تنها کمیتۀ دفاع ملی را در طلیعۀ جنگ اول جهانی و بررسی سازمان و تشکیلات آن را تنها در قم تحقیق کنیم مدتها وقت لازم است که بتوانیم ثابت نماییم این حرکتی خودجوش و مطلقا یک جنبش ملی مذهبی بوده است،همین کمیتۀ دفاع ملی که به پایمردی هیأت مهاجرین در مقابل اعمال فشار متفقین آن زمان یعنی روسیه و انگلیس بر ایران به وجود آمد،چون در این سیستم سیاسی آنان نمیتوانست بگنجد متلاشی و مواجه با شکست گردید و اگر هیأت مهاجرین عالیترین شگردهای سیاسی را با تشکیل حکومت موقت به کار نمیگرفت چهبسا ایران گرفتار تجزیه یا مشکلات سیاسی دیگری میشد که آن روز قابل پیشبینی هم بود،و سیاستمداران ایران به خوبی از آن آگاه بودند.
39 این یکی از هزاران نمونه مقاومت و پایداری مردم ایران در مقابل جریانهای سیاسی استعماری بود و در همین زمان است که روسیه به عنوان باز نمودن راه تبریز قوای خود را به ایران گسیل و تبریز را اشغال نمود که داستانی مفصل و حزنانگیز دارد،بد نیست به این تلگراف هم اشارهای داشته باشیم که در محاصرۀ تبریز،روس و انگلیس برای رهایی اتباع خودشان با هم موافقت نمودند قوای روسیه وارد تبریز شود،مردم گرسنه تبریز در چنان حالی این تلگراف را به محمد علی شاه مخابره کردند: اینک ما دست توسل به دامن پدر نامهربان زدن را بر مدد خارجیان ترجیح میدهیم و حاضریم از هر چیز صرفنظر کنیم و استدعا داریم امر بدهید که بهانۀ خارجیان را برطرف کنند و راهها را برای ورود آذوقه باز نمایند."