خلاصه ماشینی:
"با توجه به همین چند سطر که گذشته است معلوم میشود که اگر بخواهیم همهء داستانهایی را که در عهد صفوی،چه در ایران و چه در هند به کتابت درآمده است معرفی کنیم به مقالهای که تقریبا همسنگ کتابی مشروح باشد نیاز خواهیم داشت، چنانکه دوست فاضلم آقای دکتر محمد جعفر محجوب تنها دربارهء بوستان خیال(نوشتهء میر محمد تقی جعفری حسینی احمد آبادی متخلص به خیال)و خلاصهای از بعض مطالب آن چند گفتار مفصل در مجلهء ایران نامه مرقوم داشتهاند،و همچنین است اگر داستانهای منثور و منظومی را که در هند فراهم آمده و یا از متنهای قدیم و فارسی ترجمه شده است،1بخواهیم در اینجا ذکر کنیم.
پیداست که با وجود سیاست دینی در ایران عهد صفوی اینگونه داستانها بیش از انواع دیگر روایت و استنساخ میشده و منع مذهبی که دربارهء روایت کردن و شنیدن قصص وجود داشته2در پیشگیری از نشر آنها چندان موثر نبوده است و حتی بعضی از آنها مانند حمزهنامه(رموز حمزه)،داستان شاه مردان علی،مختارنامه،هفتاد و دو خروج،و ابو مسلم نامه در این عهد زیاد رایج بود.
نکتهء مهمی که دربارهء داستانهای دینی و مذهبی قابل یادآوریست،آنکه اینگونه داستانها در اصل روایتهای شفاهی و نقلهایی بود که از سر اعتقاد و ارادت نسبت به بزرگان دین فراهم آمده و زبان به زبان گشته و به دفترها و کتابها راه جسته است و حتی بعضی از آنها در اساس مبتنی بر کتابهای معتبر دینیست و بمرور با روایتهای قصاصین درآمیخته و بصورت قصه و داستان درآمده است درحالیکه همگی آنها مبانی و مبادی تاریخی دارند."