چکیده:
مرداویج بن زیار بن مردان شاه بن گیلی، سردار ایرانی، بـا از میــان برداشتـن اسفـار بـن شیرویـه، سـردار دیلمـــی کشورداری را آغاز کرد. چگونگی به قدرت رسیدن مرداویج و نوع برخورد او با آیینهای ایرانی، از جمله جشن سده، توجه مرداویـج بـه ایـران باستـان و جایگـاه او در تاریـخ ایـران و، سرانجام، روایات تاریخی در خصوص کشته شدن مرداویج از اهم موضوعاتی است که در این مقاله به آنها پرداخته میشود.
خلاصه ماشینی:
"آتشبازی9 مرداویج در آخرین سال فرمانروایی در جشن سدة سال 323 هجری در اصفهان از ویژگی خاصی برخوردار است که از آگاهی او از سنتهای ملی و ایرانی گواهی میدهد: به دستور او در دو کرانة زاینـدهرود و در میدانی از دامنه تا فرازکوه، پشتههای بزرگی از هیزم و خار و درمنه و گز فراهم آوردند و نفتاندازان و بازیگران چیرهدست شمعهای بزرگی را برپا داشتند و قبهها و کوشکهای بزرگی از تنة درخت و به کمک بستهای آهنین فراهم آوردند، که درونشان انباشته از خار و نی بود و همة این تدارکها را در ساعتی معین به آتش کشیدند و این در حالی بود که هزاران پرنده، با گلولههای آغشته به نفت، شعلهور به پرواز درآمدند و شهر اصفهان از زمین و آسمان غرق ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 5.
امروز برای مورخ پیدا کردن سبب خشم مرداویج بسیار دشوار است، اما با توجه به همة نمونههای همانند تاریخی و غیرتاریخی میتوان برای تکبر شاهانه نیز سهمی را در نظر گرفت 27 شاید او پیش از آغاز جشن توطئهای را علیه خود کشف کرده بوده است که مورخان دربارةآن چیزی ننوشتهاند و ابنمسکویه تنها به خشم او اشاره کرده است.
مسعودی (1347 :2/751) کشته شدن مرداویج را پس از بازگشت از شکار میداند و مینویسد: « یک روز به شکار رفت و بسیار خرسند و بانشاط بود و چون بیامد همچنان بود و در قصر احمد بن عبدالعزیز بن ابیدلف عجلی در اصفهان به حمام رفت و غلامی به نام بجکم که از بزرگان ترک و غلامان خاص بود، با سه تن از بزرگان ترک که یکی از آنها توزون بود به حمام رفتند و او را کشتند»."