چکیده:
مقولة «زمان» یکی از اصلیترین مقومات تاریخ ـ با هر تعریفی از آن ـ است. مفهوم زمان در دانش تاریخ و بهعبارتی دقیقتر، «زمان تاریخی»، تفاوتی جوهری با مفهوم رایج از زمان در فلسفه و فیزیک دارد. یکی از ویژگیهای زمان تاریخی، پیوند آن با مقولهای بهنام «خط زمان» است و این مفهوم نیز بهنوبةخود در پیوند با مفهومی دیگر بهنام «رویدادهای مهم» قرار دارد. «خط زمان» (Timeline) که اکنون جایگاهی مهم در اطلاعرسانی یافته، حکایتگر یک بازة زمانی برای بازنمایی یا ارائة منظم گرافیکی یا غیرگرافیکی مهمترین رویدادهای آن بازه است. قرآن بهدلیل پیوند تاریخ با هدایت انسان، اهتمامی در خور توجه به تاریخ ـ البته با شیوة بیانی ویژة خود ـ دارد و بهنظر میرسد که برجسته ساختن توالی زمانی رویدادها و ارائة الگوهای مختلفی برای خط زمان، یکی از مصداقهای این اهتمام باشد. نوشتار پیشرو پس از مروری بر تعابیر مختلف قرآنی در این زمینه، با بررسی موارد کاربرد «اذ» و «و اذ» در قرآن، کوشیده است یکی از خط زمانهای موردنظر قرآن را بازنمایاند. این بررسی نشان میدهد که «اذ» و «و اذ» بهمعنای ظرف زمان و متعلق به فعل محذوف «اذکر» یا «اذکروا»، یک خط زمان با تکیه بر پارهای رویدادهای مهم زندگی نه تن از پیامبران (ابراهیم، لوط، موسی، سلیمان، الیاس، یونس، یوسف، عیسی و محمد(ع))، دو تن از شخصیتهای الهی (لقمان و مریم) و یک گروه (اصحاب کهف) را تشکیل میدهند.
The category of "time" is one of the main elements of history - with any definition. The concept of time in history, and more precisely, "historical time", has a fundamental difference with the common concept of time in philosophy and physics. One of the characteristics of historical time is its connection with the category of "timeline" and this concept is in turn connected with another concept called "important events". "Timeline", which has an important position in information nowadays, describes a period of time to regularly present or represent graphically or non-graphically the most important events of that period. Due to the connection between history and human guidance, the Qur'an has a noticeable attention to history - of course, with its own special type of expression -; and an examples of this attention is highlighting the time sequence of events and presenting different models for timeline. Reviewing various Quranic expressions in this field, this article tries to represent one of timelines considered by the Holy Quran by studying the applications of "edh"(بی ) and "va edh"(و بی ) in it. This study shows that "edh" and "va edh" meaning a period of time - which belongs to the omitted verb "ozkor" ( ایټه ) or "ozkoru" ( ایټه وا ) - forms a timeline based on some important events of the lives of nine prophets (Ibrahim, Lot, Moses, Soleiman, Ilyas, Yunus, Yusuf, Jesus and Muhammad), two divine personalities (Luqman and Maryam) and one group (Ashab-i Kahf).
خلاصه ماشینی:
نوشتار پیشرو پس از مروری بر مفهوم زمان و زمان تاریخی و خط زمان، و با بهره جستن از روشهای متعارف تحلیل متن و شناسایی، گردآوری، گونهشناسی و دستهبندی اطلاعات، کوشیده است کاربرد «إذ» و «و إذ» در آیات قرآن را بهعنوان یکی از روشهای نشان دادن خط زمان بر پایة معرفی رویدادهای مهم بازنمایاند.
با وجود بازتاب گستردة مسئلة زمان در قرآن، نگاه اولیه به این کتاب حکایتگر عدم پایبندی آن به رعایت ضوابط متعارف روایتهای تاریخی در موضوع زمان است؛ یعنی قرآن، نه در گزارش کل تاریخ، مقید به رعایت تقدم و تأخر زمانی رویدادهاست و نه در بیان جزئیات یک رویداد، چنین نظمی را ـ جز در مواردی اندک، مانند ماجرای حضرت یوسف(ع) در سورة مبارکة یوسف ـ رعایت کرده است.
فراز سوم: دریافتکنندگان کتاب آیة 187 سورة مدنی «آلعمران» نیز که شاید کلمة «و إذ» در آن بهمعنای ظرف زمان و متفاوت با موضوع بحث ما باشد، با فرض مربوط بودن، به دریافتکنندگان کتاب (الذین اوتوا الکتاب) و میثاقی که خداوند از آنها گرفته است، اشاره دارد.
در دو آیة شریفة سورة مبارکة «یوسف» (آیات 4و8) دو برش از زندگی او، یعنی آغاز تعریف کردن رؤیای سجده بردن خورشید و ماه بر او برای پدرش و سخن برادران او دربارة گمراه بودن پدرشان بهدلیل محبت بیشتر به یوسف(ع)، با کلمة «إذ» بهعنوان یکی از نقاط خط زمان برجسته شده است.