چکیده:
تور/ تورانی در متون اوستایی نامواژهای قومی است که به مردمانی همریشه، اما متخاصم با
ایرانیان اوستایی اشاره دارد. در متون ایران میانه و اسلامی، تور/ توران مفهوم جغرافیایی دقیقتری
مییابد و همسو با سنتهای ایران باستان، به سرزمینی در جنوب شرقی ایران اطلاق میشود. با
این حال بهنظر میرسد که از اواخر عصر ساسانیانء عنوان تور/ تورانی بر مبنای پسزمینههای
اوستایی خود، در چهارچوبی راهبردی بازپردازی شده و برای اشاره به مردم خاقانات بهکار رفته
است که در آن روزگار به همسایگان شرقی متخاصم ایران بدل شده بودند.
خلاصه ماشینی:
با این حال به نظر می رســد که از اواخر عصر ساســانیان ، عنوان تور/ تورانی بر مبنای پس زمینه های اوســتایی خود، در چهارچوبی راهبردی بازپردازی شده و برای اشاره به مردم خاقانات به کار رفته است که در آن روزگار به همسایگان شرقی متخاصم ایران بدل شده بودند.
شاید مهم ترین عامل دگرگونگی در تبارشناســی تورانیان ، وقوع تغییرات اجتماعی در شمال شرقی ایران و پیروی پادشــاهان ایران باستان متأخر از راهبرد دینی در شناســایی و معرفی همسایگان شرقی ایران بوده اســت ؛ اما در ادامه نشــان داده خواهد شــد که عنوان twrgဧn/twrg (تور، توران ) در سنگ نبشته شاپور اول و نیز در متن های اوستایی و ایران میانه متقدم ، چه در مفهوم قومی و چه در مفهوم جغرافیایی ، هیچ گونه پیوند و ارتباطی با ترکان و ترکستان نداشته است .
۳ علاوه بر شــباهت نام ایرانی میانه ای تورگ / تورچ (< *aa(c)tur ) با «ترک » (Turk)، که ً ممکن اســت موجب برابرانگاری این دو قوم در اعصار بعد شده باشد، به نظر می رسد که از سده پنجم میلادی پادشــاهی ساسانی به طور هدفمند و برنامه ریزی شده تلاش کرده است که با دادن عنوان اوســتایی «تورانی » به هون ها و سپس خاقانات ترک ، دشمنان دیرین ایرانیان زرتشتی عصر اوستایی (تورانیان ) را با این دشــمنان دگرکیش و جدید امپراتوری ساسانی که مرزهای شرقی اش را فروگرفته بودند، برابر ســازد و در نتیجه به نبرد خود با آنان رنگ دینی و مجاهدانه دهد و موجب بســیج همه جانبه مردم برضد دشمنان شــود.