چکیده:
روابط ایران و آمریکا با روابط فرهنگی در قالب فعالیتهای هیاتهای میسیونرهای مذهبی آمریکایی در منطقه آذربایجان آغاز شد. مبلغان مذهبی آمریکایی در ابتدا با عنوان فعالیت مذهبی در میان مسیحیان، وارد ایران شدند ولی به تدریج فعالیتها و تبلیغات مذهبی آنها در میان همه مردم ایران گسترش یافت. عملکرد مبلغان آمریکایی نشان میدهد که آنها در پی گسترش نفوذ فرهنگی آمریکا در جوامع مقصد بودند و با برنامه «احیای روح آسیا»، جهانیسازی فرهنگ و مذهب کشور خود را دنبال میکردند. این فعالیتها در واقع حمله و تعرضی به فرهنگ ایران بود. در این مقاله فعالیت مسیونرهای آمریکا از سال 1210خ هم زمان با ورود اولین گروه مبلغان مذهبی تا سال 1310خ در ایالت آذربایجان مورد بررسی قرار میگیرد. سئوال اصلی پژوهش این است که مبلغان مذهبی آمریکا به عنوان اولین کارگزاران دیپلماسی آمریکا چه اقداماتی در آذربایجان انجام دادند و پیامد این اقدامات چه بود؟ مدعای این پژوهش آن است که مبلغان آمریکایی فعالیت خود را با ساخت کلیسا، مدارس و بیمارستان در آذربایجان شروع کردند و در پوشش اقدامات انسان دوستانه، در جهت هدف اصلی خود یعنی گسترش حوزه نفوذ آمریکا تلاش کردند.
خلاصه ماشینی:
آن ها به بهانه فعاليت مذهبي و تشکيل مدرسه و خدمات پزشکي جهت تامين منافع آمريکا در ميان مردم تبليغ مي کردند و اطلاعات گوناگوني به دست مي آوردند؛ اين موضوع به معني جاسوسي و سرآغاز نفوذ و تعرض فرهنگي آمريکاييان در ايران بود.
٥. گسترش جغرافيايي در همان سال ها به رغم مخالفت هاي مردم برخي مناطق کشور با فعاليت هاي ترويجي ميسيون هاي مذهبي ، فعاليت هاي ديني ، فرهنگي ، آموزشي و بهداشتي هيأت ميسيونري آمريکا در ايران ، تحت حمايت حکومت بيش از پيش افزايش يافت ( الدر، ١٣٣٣: ٦٦، ٤٨، ٣٦).
(اسناد موسسه مطالعات و پژوهش هاي سياسي ، شماره پرونده ٩ و ٨-K٩-SH-P١٣٠٥١١) ميسيونرهاي مذهبي آمريکايي در آذربايجان براي شرکت در جلسات ساليانه جمعيت روحاني آمريکائيان ، رفت و آمدهاي منظمي هم به تهران داشتند و در اين جلسات ميسيونرهاي مذهبي ساکن در شهرهاي مختلف ايران شرکت مي کردند.
در فاصله سال هاي ١٨٩٥-١٨٣٧م /١٢٧٤-١٢١٦خ مبلغان مسيحي آمريکايي براي گسترش فعاليت فرهنگي ، تبشيري و تبليغي خود، در شهرهاي مختلف ايران اقدام به تأسيس ١٧ آموزشگاه کردند که ٤٢١٠ شاگرد در آن ها به تحصيل اشتغال داشتند (الدر، ١٣٣٣: ٢٢).
(اسناد موسسه مطالعات و پژوهش هاي سياسي ، شماره پرونده ٥٠ و ٥١-K٩-SH-P١٣٠٥١١) در اين سند چند نکته قابل توجه به چشم مي خورد: اول اينکه تبليغ مسيحيت جزئي از برنامه روزانه مدارس آمريکايي بود که حتي در حضور مقامات محلي که مجري قوانين کشور بودند هم گوشه اي از آن بدون هيچ گونه ملاحظه اي به نمايش گذاشته شد.