چکیده:
خراسان در دوره سلجوقیان ازمنظر اجتماعی و اقتصادی از اهمیت بالایی برخوردار بود و با به قدرت رسیدن «سلطان سنجر» (552-511 ه. ق.) نیز به هسته سیاسی امپراتوری سلجوقی بدل گشت. با حمله غزها (548 ه. ق.) و به اسارت درآمدن سلطان سنجر اوضاع سیاسی، اجتماعی و اقتصادی خراسان دچار آشفتگی گردید. محوطه قهوه خانه سنگی برزنون نیز متعلق به دوره سلجوقی بوده و با پیدا شدن سکهای طلایی از سلطان سنجر (ضرب شده در نیشابور به سال 551 ه. ق.) در لایههای سطحی آن، احتمال آن میرود که در کشاکش این حملات رو به ویرانی گذاشته باشد. به واسطه چنین هرج ومرج گستردهای، متون تاریخی اطلاعات پراکنده و متفاوتی درباره این واقعه تاریخی دارند؛ پس با در اختیار داشتن چنین سکهای، علم سکه شناسی با تکیه بر علوم باستان شناسی و تاریخ میتواند اطلاعات ارزشمندی را در اختیار محققین قرار دهد. پس پایه و مایه اصلی این مقاله را سکه مکشوف از محوطه قهوه خانه سنگی و نمونه نسبتا مشابهی از آن (احتمالا ضرب شده در نیشابور به سال 551 ه. ق.)، تشکیل میدهد. پرسشهای اصلی این پژوهش عبارتنداز: 1. چگونه میتوان با استفاده از این سکه و نمونه مشابه آن بخشی از تاریخ آن عصر را بازسازی نمود؟ 2. با توجه به شرایط حاکم زمانی و عوامل تاثیرگذار، سکههای مورد بحث توسط چه کسی و با چه هدفی به ضرب رسیدهاند؟ این مقاله بر آن است تا علاوه بر معرفی این سکههای شاخص، به بازسازی و مشخص ساختن علل برخی از حوادث با همراهی دادههای سکه شناختی در کنار متون تاریخی بپردازد. در نتیجه مشخص گردید سکههای مورد مطالعه پس از آزادی سلطان سنجر از اسارت و به نام او، توسط «موید آی ابه»، در جهت مقابله نمودن با اتحاد «سلطان محمود» (دوره اول حکومت 551-548 ه. ق.) و «آتسز خوارزمشاه» (551-521 ه. ق.) و کسب مشروعیت لازم برای بقای قدرت و حکومتش در جایگاه امیر تابع سلطان سنجر، در نیشابور و حتی بخشهایی از خراسان ضرب شده باشد.