چکیده:
توصیف درخت صنوبری که در متون مکتوب فارسی از گذشته تاکنون برجای مانده، با درختی که در سده اخیر، متخصصان حوزه علوم گیاهی و کشاورزی صنوبر مینامند، متفاوت است و این دو یکی نیستند. پژوهش حاضر به بازشناسی تصویر درخت صنوبر و نقش صنوبری در آثار هنری ایرانی پرداخته است و در راستای این هدف، ویژگیهای درخت صنوبر را در متون مکتوب دوران اسلامی بررسی و سعی در بازشناسی این درخت از نشانههای ثبت شده در متون مذکور مینماید. از اینرو، پرسشهای این پژهش عبارتاند از: چه ویژگیهایی برای درخت صنوبر در لغتنامهها، فرهنگها و متون کهن دوران اسلامی ذکرشده که به کمک آنها بتوان این درخت را از سایر درختها باز شناخت؟ براساس ویژگیهای موجود در متون کهن، کدامیک از نقوش موجود در آثار هنری دوران اسلامی را میتوان بازنمایی درخت صنوبر و شکل صنوبری دانست؟ فرضیه این پژوهش، مبتنی بر آن است که نقشمایه موسوم به نقش صنوبری در آثار هنری ادوار تاریخی ایران موجود است، که برگرفته از درخت صنوبر است، و این درخت از خانواده درختان سوزنی برگ بوده و نمیتواند درختی از خانواده پوپولوس مانند تبریزی و سپیدار باشد. پژوهش حاضر به روش توصیفی ـ تطبیقی و بهشیوه گردآوری دادهها، مطالعه کتابخانهای و جستوجوی میدانی و اینترنتی انجام گرفته است. برآیند پژوهش حاضر نشان داد که درخت صنوبر از خانواده درختان کاج و از دیرباز یکی از نقوش پرتکرار در آثار هنری ایرانی ـ اسلامی بوده است.
The description of the Sanawbar tree in historical Persian texts is not the same as the Sanawbar tree in modern Persian terminology. This article studies the image of the Sanawbar tree and the Sanawbari motif in Iranian-Islamic artworks and explores its properties accordingly. Research questions are: What were the distinguishing features of the Sanawbar tree according to historical dictionaries, lexicons, and texts? accordingly, what could be the Sanawbari motif in Iranian-Islamic artworks? The method is the comparison between textual descriptions and visual motifs. The result shows that the historical concept of the Sanawbar tree and the related motifs referred to a tree belonging to an evergreen tree from the coniferous family like cedar, and not to a tree from the Populus family, in contrast with the modern Persian terminology.
خلاصه ماشینی:
از این رو، پرسش های این پژهش عبارت اند از: چه ویژگی هایی برای درخت صنوبر در لغت نامه ها، فرهنگ ها و متون کهن دوران اسلامی ذکرشده که به کمک آنها بتوان این درخت را از سایر درخت ها باز شناخت ؟ براساس ویژگی های موجود در متون کهن ، کدام یک از نقوش موجود در آثار هنری دوران اسلامی را میتوان بازنمایی درخت صنوبر و شکل صنوبری دانست ؟ فرضیه این پژوهش ، مبتنی بر آن است که نقش مایه موسوم به نقش صنوبری در آثار هنری ادوار تاریخی ایران موجود است ، که برگرفته از درخت صنوبر است ، و این درخت از خانواده درختان سوزنی برگ بوده و نمی تواند درختی از خانواده پوپولوس مانند تبریزی و سپیدار باشد.
ir/?lang=en1 در متون کهن ، کدام یک از نقوش موجود در آثار هنری دوران اسلامی ایران را میتوان بازنمایی درخت صنوبر و شکل صنوبری دانست ؟ در ادامه برای پاسخ به پرسش ها و اهداف مطرح شده ، داده ها و یافته ها در دو بخش ارائه میشود: بخش نخست به بررسی صنوبر و ویژگیهای آن در لغت نامه ها، فرهنگ ها، قاموسها، توصیفات شاعرانه و ادبی در متون نظم و نثر، و توصیفات دقیق در متون داروشناسی در کتاب های طبی پزشکی کهن خواهد پرداخت .
١ـ نخستین نمونه تصویری که نگارنده این سطور از نقش صنوبری در دوران اسلامی )به تصویرصفحه رجوع شود) ساسانی و اوایل دوران اسلامی است که به شماره ٣٣٠٥ در موزه ملی ایران تصویر شماره ٨: نقش درخت صنوبر بر روی یک قطعه گـچ بـری بـه ابعاد ١٤,٥*٢٧ سانتیمتر، مکشوفه از جزیره خارک ، متعلق به اواخر نگهداری میشود.