چکیده:
مذهب و دولت زیدیان از سده سوم هجری در گیلان و طبرستان پدیدار گشت. زیدیان ایران اگرچه خاستگاه تحولات بنیادین در جهان اسلام بودند، اما خود چندان دوام نیاوردند؛ و به زودی با چالشهای بیرونی و درونی احاطه گردیدند و دچار ضعف و افول شدند. پژوهشهای اندکی درباره عوامل و دلایل این افول صورت گرفته؛ برخی عوامل نادیده گرفته شده و کاستی ها و ابهاماتی نیز در این پژوهش ها راه یافته که انجام پژوهشی تازه را موجه میسازد. این مقاله به دنبال تبیین عوامل افول مذهب و دولت زیدیان در شمال ایران است. بنابر یافته های این پژوهش، علاوه بر دوگانگی رفتار حاکمان و امامان زیدیه، تفرقه و رقابت میان اهالی گیلان و دیلمان، دور شدن نسلهای جدید سادات علوی از اسلام و آداب آن، باید قدرت یافتن باوندیه، پشتیبانی این خاندان از مذهب امامیه، تبلیغات عالمان امامیمذهب، چالش مرگبار فداییان اسماعیلی با زیدیان، ظهور فرقه مطرفیه در یمن و تمایل زیدیان شمال ایران به مهاجرت به یمن برای مقابله با آن را به فهرست عوامل افول و زوال مذهب و دولت زیدیه در شمال ایران افزود.
ZaydE thought and government appeared in Gilan and Tabaristan from the third century AH. Although this phenomenon became the origin of fundamental changes in the Islamic world, it did not last long and soon external and internal challenges surrounded it and caused its weakness and decline. Few researches have been studied the causes of this decline. There are some ambiguities and lack of comprehensiveness regarding those causes, which justifies the necessity of conducting a new research. This article seeks to explain the factors of the decline of religion and the Zaidian government in northern Iran. It seems that in addition to the causes presented in the previous researches, discriminatory behavior of the ZaydE rulers and imams; division and competition between the people of Gilan and Daylaman, divergence of the new generations of Alavids from Islam and its customs; and regaining of power by Bavandiya and their support for Twelvers, preaching of Twelver scholars, the lethal challenge of the Ismaʿiliyya devotees with the Zaydis; the emergence of the Mutarrifiyya sect in Yemen, and the desire of the Zaydis of northern Iran to migrate to Yemen in order to counter it, could be added to the list of reasons for decline
خلاصه ماشینی:
بنابر یافته های این پژوهش ، علاوه بر دوگانگی رفتار حاکمان و امامان زیدیه ، تفرقه و رقابت میان اهالی گیلان و دیلمان ، دور شدن نسل های جدید سادات علوی از اسلام و آداب آن ، باید قدرت یافتن باوندیه ، پشتیبانی این خاندان از مذهب امامیه ، تبلیغات عالمان امامیمذهب ، چالش مرگبار فداییان اسماعیلی با زیدیان ، ظهور فرقه مطرفیه در یمن و تمایل زیدیان شمال ایران به مهاجرت به یمن برای مقابله با آن را به فهرست عوامل افول و زوال مذهب و دولت زیدیه در شمال ایران افزود.
از مطالبی که هرودت درباره اختلاف و کشمکش میان ایران و یونان و ظهور و سقوط مادها و پارسیان و یا گفتگوی همدستان داریوش درباره بهترین شکل حکومت و معایب انواع آن بیان داشته (هرودوت ، ١٣٨٠: ٢١٨-٢٢٠)، تا تجاربی که ابوعلی مسکویه رازی از مطالعه اخبار امم و سیره پادشاهان به دست داده ، نظیر: پیدایش دولت ها و ضعف و زوال آن (مسکویه رازی، ١٤٢٤: ١/ ٥٩) و تا دیدگاهی که ابن خلدون در این زمینه ارایه نموده (ابن خلدون ، ٢١٠/١-٢١٥)٣ و تا آراء هگل (٣١-١٤ :٢٠٠٠ ,Singer) و مارکس (٥٨-٤٧ :١٩٩٦ ,Singer) و فوکویاما در فلسفه و حرکت تاریخ ( :١٩٩٢ ,Fukuyama ٧٠-٥٥)، میتوان این تلاش خستگیناپذیر بشر را در پیبردن به رمز و راز تحولات جوامع به وضوح مشاهده نمود؛این تلاش ها سه نظریه عمده را در حرکت و تحول تاریخ مطرح ساخته است : نظریه تکاملی، نظریه انحطاط و نظریه دورانی (قانع ، ١٣٧١: ٣٥)؛ اما به نظر میرسد نتوان این دیدگاه ها را به تنهایی برای تبیین چگونگی ظهور و سقوط دولت ها و ملت ها به کار گرفت .