چکیده:
برخی از بناهای شاخص معماری دوره قاجار دور از پایتخت و در مراکز قدرت محلی توسط فئودالها و خوانین ساخته شد. این اقدام به هنرورزیهای محلی و قومی که عمدتا در متن هنر و صنایع مفرشی خلاصه میشدند و ماندگاری بالایی نداشته و بر اثر فرسودگی خیلی زود از بین میرفتند، این فرصت را میداد تا در الگوی هنر و تزئینات معماری رسمی و مسلط این دوران تلفیق شده و ضمن ماندگاری بیشتر، تحول و صیرورت یابند. این الگوی التقاطی، به علت بهرهگیری از فرهنگ تصویری قومی و محلی، خود بعدا به مأخذی برای استفادهی هنرمندان هنرهای صناعی محلی و حتی سایر هنرمندان هویتخواه محلی در عصر معاصر تبدیل شد. در این روند «داد و گرفت» و استحاله شدن، جلوهای شایان توجه از فرهنگ تصویری قومی- محلی ایرانی در تلفیق با هنر رسمی قاجار که با الگوهای فرنگی نیز ادغام یافته بود، بازتولید شد. بررسی اینگونه بناهای مجلل مستقر در مرکز حکومتهای محلی اقوام اصیل ایرانی (ترک و لر و کرد و بختیاری و...) در دوره ی قاجار، با رویکرد تحلیل نحوه تلفیق فرهنگ تصویری رسمی و ملی با فرهنگ تصویری محلی حائز اهمیت است. «کاخ قلعهی شلمزار» در استان چهارمحال و بختیاری از جملهی این نمونه-هاست. این مقاله به روش توصیفی-تحلیلی و با شیوه گردآوری دادههای میدانی و کتابخانهای، سعی دارد به این پرسش که روند این تلفیق و دگرگونی چگونه و به چه نحوی صورت پذیرفته و ترکیب الگوهای محلی-قومی با الگوی قجری چگونه همپوشانی یافتهاند، بپردازد. چیستی و چگونگی طرح و نقش و تزئینات زیبای این بنا که تلفیقی درخشان از نمونههای محلی- قومی بختیاری با الگوهای قجری هستند، نیز در این تحقیق از اهمیت محوری برخوردار است که بدان پرداخته خواهد شد. همچنین با رویکردی که مطرح میشود آن را به عنوان مؤلفهای در جهت نو شوندهگی و استحالهیابی هنرها و فرهنگ تصویری محلی- قومی ایرانیان با الگوهای مسلط رسمی و ملی از جمله قاجار که عمدتا ایرانی هم نبودند، نشان داده و تبیین کنیم. یافتههای این تحقیق نشان میدهد که حکومت قاجار نه از روی رواداری، بلکه از روی اجبار به امتیاز دادن به قدرتهای محلی و خوانین ایلات و عشایر، باعث توسعهی معماری و هنر در مناطقی بیرون از مرکز و پایتخت حکومت شد. در همان حال، موجب استحالهی ظرفیتهای هنری محلی در هنر رسمی و مرکزی به محوریت معماری و تزئینات گردید. این فرصت، بازتولید و امتزاج با الگوهای رسمی که خود با رهآوردهای فرنگ نیز التقاط یافته بود را برای هنر و فرهنگ تصویری اقوام ایرانی فراهم ساخت. فرصتی که هنر و فرهنگ ایرانی همیشه آنرا مغتنم شمرده و ضمن اخذ از مهاجمین، در فرهنگ و هنر خویش با حفظ صبغه ایرانی آنرا استحاله داده بود.
In Chaharmahal and Bakhtiari province, palaces and castles were built during the Qajar era by Khans and feudal lords, who, while using ethnic and local image culture in the decoration of the building, later became a source for the use of local artificial arts artists and even Other artists have become local identity seekers in the contemporary era. In this process of "give and take" and metamorphosis, an interesting manifestation of Iranian ethno-local pictorial culture was reproduced in combination with official art, which was especially mixed with foreign patterns in Qajar art.Examining these luxurious buildings located in the center of the local governments of the noble Iranian peoples (Turks, Lors, Kurds, Bakhtiaris, etc.) in the Qajar period is very important. "Shalamzar Castle Palace" in Chaharmahal and Bakhtiari province is one of these examples. This article, using a descriptive-analytical method and the method of collecting field and library data, tries to show the evolution of the ethno-local image culture of that era by analyzing the decorations of this building as an example, in the intersection with the Qajari pattern. . In addition to trying to consider ourselves as a rich source for contemporary art, and then becoming especially artists who seek to represent local identity. In the future, it should be extended to other similar examples in all parts of Iran, both in terms of methodology and in order to be exemplary.The Qajar rule, not out of tolerance, but out of compulsion to give concessions to the local and subordinate powers, caused local transformations in official and central art to the architectural structure of magnificent feudal buildings in the lands of noble Iranian tribes. This opportunity to reproduce and mix with innovative patterns on the one hand, and borrowed from Farang on the other hand, provided for ethnic-local arts.