چکیده:
موقعیت سوقالجیشی ایران همواره مورد توجه قدرتهای جهانی بوده؛ اما در قرن بیستم با کشف نفت و بهرهبرداری از ذخایر عظیم نفت، این توجه دو چندان شد. به خصوص آنکه دول متفق انگلیس، شوروی و آمریکا خواهان دستیابی به این منبع عظیم بوده و با بستن قراردادهای گوناگون، ثروت هایی کلان به جیب میزدند. به همین خاطر، یکی از موضوعات قابل توجه در عرصه تاریخ معاصر ایران، به خصوص از زمان مشروطه به بعد، آن است که با تأسیس مجلس به عنوان نهاد قانونگذار در کشور، این نهاد جهت مقابله با سیاستهای نظام حاکم، چه واکنشی از خود در برابر رویدادهایی مثل صنعت نفت و قراردادهای نفتی از خود نشان میداد. هدف این مقاله، تبیین جایگاه مجلس چهاردهم شورای ملی در ملی شدن صنعت نفت است و پرسش اصلی این است که مجلس چهاردهم شورای ملی و مذاکرات مربوط به نفت، چگونه مقدمات ملی کردن صنعت نفت را فراهم کرد؟ یافتههای پژوهش حاضر به ما نشان میدهد که پس از دوره دیکتاتوری رضاشاه پهلوی، مجلس شورای ملی از دوره چهاردهم به بعد به جایگاه واقعی خود نزدیک شد و نمایندگان توانستند در فضای نسبتاً باز سیاسی، در برابر رویدادهای مهم کشور از جمله بحران واگذاری امتیاز نفت و کوتاه کردن دست متفقین از آن، آزادانه موضعگیری کنند.
Iran's strategic position has always been the focus of world powers; But in the twentieth century, with the discovery of oil and the exploitation of vast oil reserves, this attention doubled. Especially since the Allies, such as Britain, the Soviet Union, and the United States, sought to gain access to this vast resource and, by concluding various contracts, amassed vast fortunes. Therefore, one of the significant issues in the field of contemporary history of Iran, especially since the time of the Constitution, is that with the establishment of the parliament as a legislative body in the country, this institution to counter the policies of the ruling system, what is its reaction in It was equal to events such as the oil industry and oil contracts. The purpose of this article is to explain the position of the 14th National Assembly in the nationalization of the oil industry, and the main question is how the 14th National Assembly and the oil negotiations prepared the ground for the nationalization of the oil industry? The findings of the present study show that after the dictatorship of Reza Shah Pahlavi, the National Assembly came closer to its real position from the fourteenth period onwards and the deputies were able to move in a relatively open political atmosphere in the face of important events in the country, including the crisis, Oil concessions and alienating the Allies from it, to take a free stand.
خلاصه ماشینی:
آنچه که باعث مطرح کردن مسئله ملي سازي صنعت نفت در مجلس چهاردهم شد، خروج رضاشاه از قدرت و اوج گيري جنگ جهاني دوم و استقرار فضاي دموکراتيک در ايران و مهيا بودن فضاي داخلي بود و علاوه بر اين ، نقش نخبگاني همچون دکتر مصدق در اين دوره از مجلس با توجه به اشغال کشور توسط نيروهاي بيگانه (همچون روس ها در شمال و انگليس ها و آمريکايي ها در جنوب ايران ) بر اهميت مسئله ميافزود.
از جمله کتاب «سياست موازنه منفي در مجلس چهاردهم » تأليف حسين کي استوان که حوادث موضوع مورد نظر را به طور کامل مورد بررسي قرار نداده ، بيشتر روي اقدامات و نطق هاي دکتر مصدق در مجلس چهاردهم تأکيد کرده و نيز کتاب «ايران بين دو انقلاب » يرواند آبراهاميان که يک فصل از کتاب خود را به مجلس چهاردهم اختصاص داده و «گذشته چراغ راه آينده است » تأليف جامي که حوادث تاريخ ايران بين دو کودتاي ١٢٩٩ تا ١٣٣٢ش .
تلاش دوچندان روسيه براي کسب امتياز نفت شمال غرض اصلي سياست شوروي در ايران ، دو موضوع عمده بود: فراهم آوردن زمينه هاي لازم براي سلطه سياسي و اقتصادي بر اين کشور و ديگري ، ادامه رقابت هاي سنتي با دول غربي از جمله انگلستان و آمريکا که به دوران اخير نيز کشيده شده بود.
(روزنامه اطلاعات ، آبان ١٣٢٣: شماره ٥٥٩٩، ص ١؛ کياستوان ، ١٣٥٥: صص ١٦٢-١٦٣؛ عليکيا، ١٣٨٤: ص ٢١) بعد از اين مصاحبه بود که توده ايها تغيير موضع داده ، در مقابل نمايندگان مخالف اعطاي امتياز نفت به شوروي از جمله دکتر مصدق قرار گرفتند (بهنود، بيتا: ص ٢٢٣).