چکیده:
استیلای مغول و تیموریان بر ایران در زندگی مادی و معنوی ایرانیان از جهات مختلف سایه افکند، و فصلی جدید در تاریخ این سرزمین گشود. اگر چه این فتوح بر پیشرفت فرهنگ و تمدن ایران تاثیر ناروایی داشت اما موجب انحطاط کامل آن نگشت. در دورهی وزارت رشیدالدین فضلالله و امیر علیشیر نوایی همزمان با گستردگی حکومت مغول، ماهیت سیاست ایلخانان و تیموریان از جهانگیری به جهانداری تغییر یافت، طبیعی است که تاثیر شرایط سیاسی و اجتماعی؛ تحول در اندیشه و تفکر را نیز به دنبال دارد. این دو وزیر از فضای بوجود آمده و همچنین قدرت و موقعیتشان برای حمایت از جریانهای فرهنگی و هنری در حمایت از علما و هنرمندان در طول عمر خود استفاده کردند. برآمدن شخصیتهای علمی و فرهنگی، تاسیس مدارس، کتابخانهها و بیمارستانها در این دوران مرهون تلاشهای پی گیر و سیاستهای مدبرانهی این دو وزیر بود. این پژوهش بر آن است تا مقایسهی تطبیقی در مورد خدمات علمی و فرهنگی خواجه رشیدالدین فضلالله و امیر علیشیر نوایی را انجام دهد. براساس یافتههای تحقیق و بررسیهای انجام شده، به نظر میرسد که پیامدهای اجتماعی و فرهنگی خدمات علمی خواجه رشیدالدین فضلالله از امیر علیشیر نوایی بیشتر است.
خلاصه ماشینی:
در دورهی وزارت رشیدالدین فضلالله و امیر علیشیر نوایی همزمان با گستردگی حکومت مغول، ماهیت سیاست ایلخانان و تیموریان از جهانگیری به جهانداری تغییر یافت، طبیعی است که تأثیر شرایط سیاسی و اجتماعی؛ تحول در اندیشه و تفکر را نیز به دنبال دارد.
او در ربع رشيدي مدرسهاي به وجود آورد که واقعا بينالمللي بود و از علوم چيني و هندي تا معارف رومي بيزانس در آن تدريس ميشد و با زبانهاي چيني، يوناني، عبري، مغولي، ترکي و شايد سانسکريت علاوه بر فارسي و عربي در اين مرکز آشنايي وجود داشت و آوازهي شهرت آن از پکن تا قسطنطنيه طنين افکنده بود؛ اهميت اقدام رشيد الدين در ايجاد مجتمع بزرگ آموزشي وقفي خود موقعي بيشتر براي ما روشن ميشود که ويژگيهاي سياسي، اجتماعي و فرهنگي دوران او را به خوبي درک کنيم و مقام و موقع دانش و دانشمندان را دريابيم، زيرا استيلاي مغول در ايران و ساير ممالک اسلامي جز نابودي و نابساماني چيزي بر جاي نگذاشت.
بعد اجتماعی شخصیت امیر بسیار قابل توجه است و خواننده شرح احوال او، از این همه مردمداری و عدالتپیشگی در وجود یک صاحب قدرت به شگفت میآید؛ امیرعلیشیر نوايي دولتمرد و سیاستمدار مدبّر، رجل اجتماعی، سیاسی و فرهنگی سترگیاست که در روزگار خود مصدر خدمات بزرگی در گسترش دانش، فرهنگ، هنر و معارف در خراسان و، در مجموع، در مشرق زمین گردیده است و همو با آفرینش آثار گرانبها و فناناپذیر ادبی سهم بس بارز و بسزایی در انکشاف و بالندگی شعر و ادبیات، به ویژه زبان و ادبیات و فرهنگ مردمان ترکی زبان ادا نمودهاست.