چکیده:
در ادواری که اندیشههای عرفانه در بطن جامعه رواج بیشتری داشته،در کنار متون ادبی عارفانه که به فراوانی به رشته تحریر درآمدهاند، میتوان نشانههای مادی از نگرشهای عارفانه را نیز دید. از جمله این شواهد میتوان به کتیبههایی اشاره کرد که بر آثار و ابنیه تاریخی نقش بستهاند. از جمله مهمترین بسترهایی که میتوان اندیشهها و باورهای مذهبی را در آنها به نمایش گذاشت محرابها و سنگ قبرها بوده که بیشترین پیوند را با اعتقادات معنوی مردم داشته است. در این آثار به وضوح و در جهت بیان اندیشههای عارفانه کلمه«لا» در اکثر موارد بدون داشتن ارتباط باکتیبه، اصلی اثر به روشهای خاص و چشمگیری به نگارش در آمده است. از جمله دلایل این موضوع و در کنار ساختار بصری این کلمه میتوان به اهمیت عرفانی این کلمه اشاره کرد. پژوهش در پی پاسخ به این سوال است که چرا بر اکثر قریب به اتفاق سنگ قبرها و محرابهای کتیبه نگاری شده، کلمه«لا» با وجود اینکه در متن آیه و یا حدیث وجود نداشته حکاکی شده است؟ فرض غالب این است که با توجه به شهادت متون ادبی تاریخی این کلمه جانشینی عرفانی از عبارت توحیدی «لا اله الا الله » بوده و در اعصار گذشته با هدف تصویرگری اندیشه عارفانه و توحیدی در اثاری که بیشترین ارتباط معنوی را با مردمان داشته نقش بسته است.
In times when mystical thoughts were more widespread in society, we can see material evidence of mystical attitudes in addition to literary mystical texts that were written in abundance. Among this evidence are the inscriptions engraved on historical works and buildings. Among the most important platforms on which religious ideas and beliefs are depicted are altars and tombstones, which have the most to do with people's spiritual beliefs. In order to express mystical thoughts, the word "la" is written on these works in a special and impressive way, in most cases without any connection with the main inscription of the work. One of the reasons for this, besides the visual structure of this word, is its mystical meaning. The present study tries to answer the question why "on the inscriptions of most tombstones and altars of the Islamic Middle Ages the word "La" (no) is written, although it does not appear in the text of the verse or hadith? the prevailing assumption is that, according to the testimony of historical literary texts, this word is a mystical substitute for the monotheistic phrase "There is no god but God" and played a role in the past ages with the aim of representing mystical and monotheistic thought in the works that had the most spiritual connection with people
خلاصه ماشینی:
پژوهش حاضر در پی پاسخ به ایـن سـؤال اسـت کـه چـرا در بیـشتر سـنگ قبرهـا و محرابهای کتیبه نگاری شدة قرون میانة اسلامی ، کلمه «لا» با وجود اینکه در متن آیـه و یا حدیث وجود نداشته ، بر روی اثر نگاشته شده است ؟ فرض غالب این است که با توجه به شهادت متون ادبی -تاریخی ، این کلمه جانشین عرفـانی عبـارت توحیـدی «لا اله الا الله » بوده و در اعصار گذشته با هدف تصویرگری اندیشة عارفانه و توحیدی، در آثاری که بیشترین ارتباط معنوی را با مردمان داشته ، نقش بسته است .
در این بخش به معرفی محرابها و سنگ قبرهای قرون میانه پرداخته شده اسـت کـه در آنهـا کلمة «لا» بدون داشتن ارتباط با متن کتیبه ، غالباً به شیوة هنرمندانه ای به نگارش درآمده اسـت ؛ هرچند مواردی نیز به چشم می خورد که با وجود شباهت ظـاهری، نقـش حکـاکی شـده را بـه علت عدم اتصال در بخش کرسی دو خط موازی، نمی توان «لا»ی مورد بحث دانـست و آن را باید یک عنصر تزئینـی بـه حـساب آورد (ر.
نگارندگان مقاله فوق در مقالة دیگری با عنوان «پژوهشی بر کاربرد یـک فـرم تزئینـی در کتیبه نگاری محرابهای گچ بری قرن ششم تا قرن هشتم هجری در ایران »٣ به مطالعـة بـصری و هنری کلمه یا فرم نگارشی شبیه به «لا» در محرابهای اسلامی پرداخته اند که در نتیجه ، می توان مدعی بود بیشترین توجه و هنرپردازی در محرابهای مورد مطالعه در نگارش کتیبه ها، معطوف به نگارش این کلمه یا عنصر تزئینی بوده است ؛ هرچنـد کـه نگارنـدگان بـه چرایـی ایـن مهـم نپرداخته اند.