چکیده:
اعزام دانشجویان به اروپا که پس از جنگهای ایران و روس با هدف نوسازی و جبران عقبماندگی آغاز شده بود در دورة قاجار تداوم یافت، به گونهای که طبق مستندات قریب به هزار دانشجو در این عصر به اروپا گسیل شدند. بخشی از انگیزة کارگزاران برای اعزام دانشجو بازسازی و تحول نظام آموزشی بود. در دهة اول عصر پهلوی نیز با تصویب قانون اعزام دانشجو در دورة ششم مجلس شورای ملی، موج جدیدی از اعزام در سالهای 1307-1312خ ایجاد شد. براساس شواهد در عصر قاجار در «رشتة تاریخ» هیچ دانشجویی اعزام نشد. اما در دورۀ پهلوی در میان نخستین دانشجویان اعزامی نام رشتة تاریخ نیز به چشم میخورد. البته موج جدید اعزام دانشجو در این رشته به پرورش مورخ یا تحول پژوهشهای تاریخی منجر نشد. برای تبیین این پدیدار در مقالة پیش رو، پس از بررسی اجمالی روند اعزام دانشجو به طور عام و اعزام دانشجویان رشتة تاریخ به طور خاص، براساس منابع و اسناد، سازوکارهای اعزام دانشجویان در این رشته، افراد اعزامی و رهاورد اعزامشدگان مطالعه شده است. برای فهم مسئلۀ تبدیل نشدن دانشجویان اعزامی رشتة تاریخ به مورخان حرفهای به چند متغیر اصلی توجه شده است: انگیزهها و اهداف طراحان و کارگزاران این سیاست، انتظارات و خواست حکومت از دانشآموختگان مبنی بر بهکارگیری آنها در موقعیتها و سمتهای دلخواه و متناسب با فرایند نوسازی، نظام آموزشی فرانسه بهعنوان مقصد 75% دانشجویان اعزامی و شکاف آموزش و پژوهش در این کشور در دهههایی که دانشجویان ایرانی به آنجا اعزام شدند.
Dispatching the students to Europe had begun after the Iran-Russia wars by the aim of modernizing and compensating for hindrance. This process continued during the Qajar period; According to documents, nearly a thousand students in this era were dispatched to Europe aiming at transferring knowledge. One of the main incentives for dispatching agents was to reconstruction and evolution of the education system. But according to the documents no student in “History Course” was dispatched in the mentioned era. In the first decade of Pahlavi era by codifying the bill of dispatching students in sixth national consultative assembly, we witness creating new generation of dispatching students in the interval of 1928-1933 A.D.) who constitute the new modernizing generation of Iran among which the fist history course students were included. Albeit as it is being demonstrated in the article, new wave of dispatching students in history course did not lead to training a historian or an evolution in historical research. In order to understand mentioned phenomenon, after an overview of the process of dispatching students in general and dispatching students in the field of history in particular, the article will discuss the mechanisms of history student dispatching, dispatched persons and their takeaways based on sources and documents. Moreover, there are some main variables to understand the problem of sending students not becoming professional historians in the decades of sending Iranian students among which these issues have been recognized: the motivations and goals of sending designers and agents, the government's expectations and demands from graduates for their future careers in the process of modernization, the French educational system as the destination of 75% of sending students and the gap between research and education in this country.
خلاصه ماشینی:
براي فهم مسئلۀ تبديل نشدن دانشجويان اعزامي رشتۀ تاريخ به مورخان حرفه اي به چند متغير اصلي توجه شــده است : انگيزه ها و اهداف طراحان و کارگزاران اين سياست ، انتظارات و خواست حکومت از دانش آموختگان مبني بر به کارگيري آنها در موقعيت ها و سمت هاي دلخواه و متناسب با فرايند نوسازي، نظام آموزشي فرانسه به عنوان مقصد ٧٥% دانشجويان اعزامي و شکاف آموزش و پژوهش در اين کشور در دهه هايي که دانشجويان ايراني به آنجا اعزام شدند.
آخرين پژوهش منتشرشده اثر ارزندٔە محمد قبادي است با عنوان در تکاپوي دانش ؛ پژوهشــي در فرايند گسيل دانشــجويان به اروپا (١٣٠٧–١٢٩٩ش ) که ويژگي هاي متمايزي نســبت به آثار پيشين دارد، از جمله روايت مخالفان و موافقان با اعزام دانشجويان در مجلس دوم ، توصيف رويکردهاي موافقان و مخالفان دوگانۀ بسط آموزش ابتدايي /آموزش متوسطه و عالي در دورٔە پس از کودتاي ١٢٩٩ و از همه مهم تر توصيف روند اعزام دانشجويان در رشته هاي نظامي ، راه آهن ، نفت ، بهداري ، پست و تلگراف در فاصلۀ کودتاي ١٢٩٩ تا سال ١٣٠٧خ (که در ديگر پژوهش ها مغفول مانده ) و نيز روند تصويب قوانين موج جديد اعزام (١٣٠٧-١٣١٢) و مشخصات و نتايج اعزام گروه ١١٠ نفرٔە نخست اين موج در سال ١٣٠٧، از طريق احصاي اسامي محصلان و فرجام کار آنها.