چکیده:
در چشم انداز تاریخ سرزمین ایران، عصر صفوی از جایگاه ویژه برخوردار است، عصری که تاکنون در داخل و خارج توجه بسیاری از پژوهشگران تاریخ را به خود جلب نموده است. این اهمیت از آن روی است که بعد از بعثت رسول خدا (ص) و ظهور اسلام، در طول نهصد سال چندین پادشاهی و حکومت ایرانی همچون طاهریان، صفاریان، سامانیان، زیاریان، بوییان و مظفریان حکومت کردند؛ هیچ یک از این حکومتها نتوانستند همه ایران را تحت تصرف خود در آورده و بر تمام نواحی و مناطق جغرافیایی ایران در آن دوران حکمرانی کنند؛ اما صفویان توانستند پس از نابودی شاهنشاهی ساسانی یک حکومت متمرکز ایرانی تشکیل دهند که بر همه ایران فرمانروایی نماید. با آمدن صفویان در سده دهم هجری افق تازهای در تاریخ ایران گشوده شد. دستاوردهایی که این دوران با خود به همراه آورد چنان عمیق و گسترده است که میتوان گفت عصر صفوی سرآغاز تاریخ جدید ایران است. این نوشتار با هدف بررسی زمینههای ظهور و استقرارتشیع در عصر صفوی و با روش توصیفیـ تحلیلی و مراجعه به منابع مختلف تاریخی سامان یافته است و عهدهدار پاسخگوئی به این پرسش است که چه زمینهها و عواملی باعث تشکیل حکومت شیعی توسط خاندان صفوی شد؟ با بررسی منابع مشخص شد عوامل متعدد مذهبی، اجتماعی و سیاسی در پیدایش تشیع عصر صفوی موثر بوده است؛ عوامل همچون نقش فقهاء دینی، تصوف و صوفیان؛ جنبشهای سربداران، مرعشیان، حروفیه، مشعشعیان، ترکان آناتولی و خاندان صفوی به ویژه جنید؛ همه این عوامل باعث شد تشیع در عصر صفوی به صورت یک تفکر پذیرفته شده استقرار پیدا کند.
خلاصه ماشینی:
واژههای کلیدی: زمینه ظهور، تشیع، صفوی، مذهب، سیاست مقدمه دوران صفویه یکی از دورانهایی است که تشیع توانست قدرت خود را در عرصههای اجتماعی، سیاسی، نظامی، فرهنگی، معماری و حتی تجاری گسترش دهد؛ اما همواره بین پژوهشگران در مسئله چگونگی پذیرش تشیع توسط پادشاهان صفوی بحث و اختلاف نظر وجود داشته است این اختلافات باعث شده گاهی بین دانش آموزان مقطع متوسطه هم این سؤال مطرح شود که آیا شیعه شدن صفویان تنها برای پیشبرد اهداف سیاسی بوده است یا اینکه آنها در واقع به تشیع امامی اعتقاد داشتهاند؟ این بحث تا جایی ادامه یافته که حتی برخی افراد شیعه شدن ایرانیان و رسمیت یافتن تشیع در ایران را نیز متأثر از صفویه و بخاطر ترس از پادشاهان صفوی میدانند، پژوهش حاضر به روش توصیفی و تحلیلی و با استفاده از منابع کتابخانهای، زمینههای تثبیت و استقرار تشیع در عصر صفوی را بررسی و به شبهه فوق پاسخ میدهد.
به تعبیر دیگر این نوشتار در پی پاسخ به این پرسش اصلی است که چه زمینههای مذهبی، اجتماعی و سیاسی موجب رسمیت یافتن تشیع در ایران شده است؟ و ذیل این پرسش، به سؤالات فرعی چون: نقش علما مذهبی در این رخداد عظیم چه بوده؟ نهضتها و خیزشهای مردمی در برآمدن این حکومت چه نقشی را ایفا کردند؟ نقش خانقاهها (مخصوصاً خانقاه شیخ صفی الدین اردبیلی) و اتحاد تشیع و تصوف در حرکت نهضتها چه بود؟ ترکان آناتولی در رسمیت بخشیدن تشیع در ایران چه مقدار تأثیر گذار بودهاند؟ نیز پاسخ میدهد.