چکیده:
در آثار تاریخنگاری، شرح احوال زنانی بسیار ذکر شده که آثاری در حوزة شعر و ادب
سروده یا در عرفان و علوم شرعی (فقه و اصول)، صاحب نظر بودهاند؛ اما در عرصۀ
اندیشه ورزی و نظریه پردازی یا در حوزة تاریخ، نجوم و فلسفه و ... ، کمتر نام و نشانی از
آنها دیده میشود. از زنان شاعر و عالمه نیز کمتر اثری مکتوب بر جای مانده، و آشنایی
ما با آنها به طور عمده از طریق اشاره های گذرای منابع تاریخی است؛ بنابراین دو پرسش
به ذهن میرسد؛ نخست اینکه که چرا زنان به ندرت اثری مکتوب از خود به جای
گذاشتهاند، و دیگر آنکه چرا زنان به جز در عرصۀ ادب و شعر، به دیگر حوزههای علمی
کمتر وارد شدهاند. پاسخ به این پرسشها، موضوع مقالۀ پیش رو است. یافته های این
پژوهش حاکی از آن است که بیسوادی یا کمسوادی، ناتوانی ذهنی و جسمی، نداشتن
تمکّن و استقلال مالی و نداشتن حریم خصوصی، دلایل موجهی برای توجیه سهم اندک
زنان در تولید آثار مکتوب نیست؛ چراکه حتّی زنان متمکّن و باسواد نیز چندان آثار علمی
یا غیر علمی از خود بر جای نگذاشته اند. شاید بتوان گفت، تنها دلیل ناچیز بودن سهم
زنان در تولید آثار مکتوب، سطح انتظار جامعه از آنان بوده است.
خلاصه ماشینی:
زنان نويسنده، آثار مکتوب زنان، دورة قاجاريه فصلنامۀ پژواک زنان در تاريخ / سال دوم/ بهار ١٤٠١/ شمارة پياپي ٥: ص ٢٥ـ٤٦ مقدمه ويرجينيا وولف در کتاب وقابيش ولش ـيش اسي، به واکاوي اين پرسش مـي پـردازد کـه چـرا بيشتر آثار مکتوب روزگار گذشته را مردان نوشته اند و نام زنان بر تارک متـون علمـي ، تاريخي ، ادبي و فلسفي و حتي رمان ها و ديوان اشعار، کمتر ديده مي شود، و چرا اندک نوشته هاي زنان قرن نوزدهم ميلادي ، از رمان و شعر، فراتر نرفته است ؟ واکاوي ذهنـي و تحقيقي ، او را به اين نتيجه مي رساند که تا پيش از قرن نـوزدهم مـيلادي ، نداشـتن استقلال مالي و حريم خصوصي و مشغله هاي روزمرة زندگي ، موانـع اصـلي بـر سـر راه زنان بوده و مانع شده که آن ها دست به قلم برده و بنويسند، و آثاري مکتوب از خود بر جاي گذارند.
اين مقاله به دنبال نقد ديدگاه ويرجينيا وولف نيست ، بلکه بر آن اسـت بـا الهـام از ديدگاه وي به بررسي چيستي و چرايي سهم ناچيز زنان دورة قاجـار در فراينـد توليـد علم پرداخته ، و به اين پرسش پاسخ دهد که چرا پيش از قرن چهاردهم قمـري ، زنـان ايراني - حتي زنان طبقۀ فرادست که از درآمد و حريم شخصي بهره مند بودند - دست به قلم نبرده و در موضوعات علمـي و تـاريخي و ادبـي ، قلـم فرسـايي نکـرده انـد؟ چـرا انگشت شمار زنـاني کـه در قـرن چهـاردهم قمـري بـه نوشـتن مبـادرت ورزيدنـد، در حوزه هايي مهم چون تاريخ ، جغرافيا، کلام ، فلسفه ، رياضـيات ، نجـوم و ...