چکیده:
پوشاک از نمودهای فرهنگی در زندگی انسان است که در ادوار گوناگون تاریخ با توجه به نیازهای بشر، بروز حوادث مختلف و تسلط اقوام گوناگون بر یکدیگر، ثابت نمانده و دچار دگرگونیهایی شده است؛ لذا از کارکرد اصلی و ابتدایی خود فاصله گرفته و به عنوان عاملی در نشان دادن جایگاه اجتماعی و فرهنگی افراد در جامعه تبدیل شده که تأثیرات عمدهای در شکلگیری صحیح روابط و تعاملات افراد با یکدیگر را ایجاد نموده. این پژوهش که محدودۀ زمانی دورۀ مغول در ایران، یعنی از حمله مغول تا انقراض نهاییِ ایلخانان (756 - 616 ه.ق) را در برمیگیرد به روش توصیفی-تحلیلی و با ابزار کتابخانهای و تأکید بر کتب ادب فارسی که در آن زمان و یا کمی بعد نگاشته شده؛ برآن است تا از زندگی روزمرۀ مردم، طبقات اجتماعی و اثرگذاری فرهنگ مغول بر نحوۀ پوشش ایرانیان، تصویری روشن تهیه نماید. تبیین حضور اقشار خاص جامعه از جمله صوفیه و نیز بررسی میزان آزادی حضور زن در اجتماع، از دیگر اهداف آن میباشد. نتایج پژوهش نشان میدهد که تفاوت اصلی در پوشش به جنسیت فرد بستگی دارد و ویژگیهای فرهنگی و اجتماعی مردم عادی و نیز صاحب منصبان در پوشش ظاهری آنان نمود بارزی داشته؛ از سلطنت غازان به بعد شاهد نفوذ مجدد فرهنگ ایرانی ـ اسلامی در پس زمینۀ زندگی مردم عادی و مقامات دولتی هستیم. پوشاک مغولان تا قبل از این دوره بسیار شبیه به هم بود و حتی در بسیاری اوقات بین پوشاک زن و مرد تفاوت چندانی دیده نمیشد. تمایز در جنس، رنگ و نیز نوع جامه، مهمترین کارکرد اجتماعی است که پوشش در آن دوره برعهده داشته.
Clothing is one of the cultural manifestations in human life that has not been fixed and has undergone changes in different periods of history according to human needs, the occurrence of different events and the domination of different ethnic groups; Therefore, it has distanced itself from its main and primary function and has become a factor in showing the social and cultural status of individuals in society, which has created major effects in the proper formation of relationships and interactions between individuals. This study covers the time period of the Mongol period in Iran, ie from the Mongol invasion to the final extinction of the Ilkhans (756-616 AH) in a descriptive-analytical method with library tools and emphasis on Persian literature books in Written that time or a little later; It intends to provide a clear picture of the daily life of the people, social classes and the influence of Mongol culture on the way Iranians dress. Explaining the presence of certain sections of society, including Sofia, as well as examining the degree of freedom of women in society, is another goal. The results show that the main difference in clothing depends on the gender of the individual and the. The clothing of the Mongols was very similar before this period and even in many cases there was not much difference between the clothing of men and women. Distinction in gender, color and type of clothing is the most important social function that clothing was responsible for in that period.
خلاصه ماشینی:
پژوهش حاضر در صدد است عملکرد و تأثيرات اجتماعي-فرهنگي البسه مردم ايران را در عصر مغول و با تأکيد بر کتب ادب فارسي مورد بررسي قرار دهد؛ بنابراين سعي خواهد شد با روش توصيفي-تحليلي به دنبال اين مهم باشيم که در دوره مغول در ايران ، پوشاک علاوه بر پوشش بدن ، چه کارايي و عملکردي را از لحاظ اجتماعي و فرهنگي داشته است ؟ ١-٢ پيشينه پژوهش در رابطه با کارکردهاي اجتماعي-فرهنگي پوشاک در دوره مغول به دليل کمبود و محدود بودن منابع ، تحقيقات بسيار کمي انجام پذيرفته ؛ تحقيقاتي که عمدتا به البسه زنان پرداخته و صرفا به بيان ويژگي و شکل آن اکتفا نموده اند.
در کتاب «زن در ايران عصر مغول » تأليف شيرين بياني در سال ١٣٨٨ توسط انتشارات دانشگاه تهران ، مطالبي درخصوص پوشاک زنان در آن دوره درج شده ؛ اما تمرکز پژوهش بر روي لباس خاتونان مغول ميباشد؛ اين اثر نخستين تک نگاري در زمينۀ تاريخ نگاري زنان در ايران به طور عام و نخستين اثر در اين موضوع را در عرصۀ مطالعات مغول در جهان عرضه ميکند.
(89 :1384 پوشش هاي سر و به ويژه عمامه و دستار در آن دوره بسيار مرسوم بوده ؛ به نحوي که بدون سرپوش گشتن يا «سربرهنه رفتن » نه تنها امري خلاف عرف و عادت جامعه به شمار ميرفت ؛ بلکه پوشيدن کلاه به عنوان زيور و تزئين (مجدخوافي، ١٣٤٥: ٢٩١) و تکلف و آلايش به حساب ميآمد (مولوي،١٣٧٠: ٦٤) و ارزش آن در حدي بود که حتي به عنوان گرو از آن استفاده ميشد (مولوي،١٣٧٦: ٥٠).
تمايز در جنس ، رنگ و نيز نوع جامه مهم ترين کارکرد اجتماعي بود که پوشش در آن دوره برعهده داشت .