چکیده:
هدف: شناخت کانونها و آداب کتابت نسخههای خطی خراسان بزرگ در دورههای تیموری و صفوی که از مهمترین کانون های کتابت و استنساخ در ادوار مختلف تاریخی ایران است.
روششناسی: بهروش سندی کتابخانهای و نسخهپژوهی، انجامه (رقم کاتب)45000 نسخه خطی فهرستشده در کتابخانه آستان قدس رضوی، نسخههایی که محل و تاریخ کتابت آنها در خراسان بزرگ و در دورههای تیموری و صفوی بود شناسایی شد که شامل 44 نسخه خطی گردید. سپس براساس هدف و محل کانونهای کتابت و استنساخ خراسان بزرگ ویژگیهای مربوطه مورد بررسی قرار گرفت.
یافتهها: از میان جامعه مورد بررسی تعداد 28 نسخه (64%) مربوط به کانون دانشمندان، همچنین 10 نسخه (23%) مربوط به کانون دیوانی، و 6 نسخه (13%) مربوط به کانون وراقان بود. در کانون دانشمندان حاشیهنویسی 89% و تصحیح92%؛ در کانون دیوانی زیبانویسی 90% و کیفیت خط (عالی و ممتاز) 70% و تزیینات 80%؛ و در کانون وراقان زیبانویسی 67%، کیفیت خط (خوش) 67%، و غلط املایی 100% دیده شده است.
نتیجهگیری: با مطالعه ویژگیها و آداب کتابت هر کانون میتوان به اهداف، علل شکلگیری، و محل کتابت نسخ پی برد.
Purpose: To recognize hubs and manners of inscription during Timurid and Safavid eras in Khorasan which is the most important hub for inscription and transcription throughout different historical eras in Iran. Methodology: Desk and manuscript research. 45000 colophon (the scribe) of manuscripts being catalogued in Astan Quds Razavi library were searched, 44 of which have been written in Khorasan and during Timurid and Safavid eras. The selected manuscripts were analysed based on their inscription hubs and features. Results: Twenty-eight 28 (64%) manuscripts were related to scholars’ hubs, 10 (23%) to ministerial and 6 (13%) to binding hubs. In scholar hub, writing annotation (89%) and correction (92%) are seen; in ministerial hub, calligraphy (90%) and handwriting quality (supreme and excellent) (70%) and ornaments (80%); and in binding hub, calligraphy (67%) and handwriting quality (good) (67%) and misspelling (100%) are seen. Conclusion: Studying inscription characteristics of each hub helps in discovering goals and reasons for writing and the location of each manuscript.
خلاصه ماشینی:
جدول ۵ توزیع فراوانی ویژگیهای انجامه نسخه های خطی کانون دانشمندان خراسان بزرگ دوره تیموریان و صفویان تاریخ انجامه روز ماه سال) شکل انجامه ذکر نسخه ماخوذ جمله دعایی (مثلث) تعداد درصد تعداد درصد تعداد درصد تعداد درصد همچنین در حدود نیمی از نسخهها متغیرهای مورد بررسی در انجامه مشاهده شد به جز متغیر نسخه ماخوذ که با ۳ عدد (۱۱) (درصد کمترین مقدار را در انجامهها به خود اختصاص داده است.
جدول ۷ توزیع فراوانی ویژگیهای انجامه نسخه های خطی کانون دیوانی شکل انجامه (دفتری) تعداد جمله دعایی درصد تعداد تاریخ انجامه درصد تعداد درصد ویژگی نسخ کانون وراقان با بررسی نسخه های خطی میتوان به این نتیجه رسید که برخی نسخه های خطی توسط افرادی انجام یافته که شغلشان کتابت و استنساخ نسخههای خطی بوده است.
۹ توزیع فراوانی ویژگیهای انجامه نسخه های خطی کانون وراقان کانونها و ویژگیهای کتابت در خراسان بزرگ دوره تیموریان و صفویان شکل انجامه تعداد جمله دعایی درصد تعداد تاریخ انجامه درصد تعداد درصد در جدول ۹ میتوان مشاهده کرد که در این کانون جمله دعایی در نیمی از انجامه ها وجود داشته و شکل انجامه در این کانون به صورت مثلثی و در ۲ عدد (۳۳ درصد) نسخه ها تاریخ کامل (روز ماه و سال اتمام کتابت ذکر شده است.