چکیده:
هنر وصنعت شالبافی کرمان نه تنها یک هنر بلکه یک فرهنگ موثر بر همه ابعاد زندگی ساکنان این وادی بوده ، و شالبافی در کرمان شکل دهنده یکی از مهم ترین گروه های صنفی دوره قاجار بوده است بطوریکه بیش از ثلث مردم به کار شالبافی اشتغال داشته اند.در این میانه اما دشواری زندگی شالبافان در اقلیم کرمان و توصیفاتی که سیاحان از اوضاع و احوال شالبافان می دهند: استثمار کودکان ، ساعات طولانی کار و دستمزد پایین که از لحاظ اقتصادی برای سرپرست کارخانه های شالبافی بسیار پر سود بود وسختگیری های حکومت بر مردمان این هنر و تحرکات سیاسی که در محیط کرمان در حال شکل گیری بود، مقدمات این قیام کارگری را فراهم ساخت که کمتر درباره ی آن پژوهش شده و جایگاه مناسبی در بازبینی تحولات تاریخی نیافته است.در واقع اعتراض و قیام شالبافان در کرمان برای مدتی عنان اختیار را از دست منصوبان حکومت مرکزی خارج کرد و شهر را در اختیار گروهی از اقشار جامعه قرار داد که والیان پس از انتساب به حکومت کرمان در دوره قاجار از رفع آن ناتوان بودند. این مقاله با روش تحقیق تاریخی و با تکیه بر منابع اصلی به جایگاه اقتصادی ، اجتماعی - هنری شالبافان کرمان در دوره قاجار و سرانجام به علل قیام شالبافان کرمان در دوره حکومت مرتضی قلیخان (1295-1285ه.ق) تا سرکوب آن به دست فیروز میرزا فرمانفرما- حاکم کرمان-(1298-1296ه.ق) می پردازد.
The industry and art of shalbafi in Kerman is not only an art, but also an influential
culture for locals. One of the most significant guild in the Qajar dynasty was
constituted by Kermanshalbafi industry in which more than a third of people were
employed. Meanwhile, travelers had been describing shalbafan conditions in
Kerman as child abuse, long working hours, and low payment. This low-paid
occupation was a source of lucrative business for the workshop owners. In addition,
the government's ruthless leadership and the rise of political actions in Kerman led
to the working class insurrection on which there was found little research. As a
result, this insurrection has not gained a proper place in the historical changes. In
fact, the government had lost its power during the insurrection in Kerman and a
certain group of people found the position to rule the city .This paper has been
written based on the original references and has utilized historical research
methodology which aims at investigating the circumstances, quality, and the end of
the shalbafaninsurrection in the era of MortezaGholikhan government (1868-1878
AD) and its suppression by MirzaFarmanfarma, the government of Kerman (1878-
1880 AD).
خلاصه ماشینی:
جايگاه اقتصادي، اجتماعي -هنري شالبافان کرمان در دوره قاجار علي رحيمي صادق ١ چکيده هنر وصـنعت شالبافي کرمان نه تنها يک هنر بلکه يک فرهنگ موثر بر همه ابعاد زندگي ساکنان اين وادي بوده ، و شـالبافي در کرمان شـکل دهنده يکي از مهم ترين گروه هاي صـنفي دوره قاجار بوده اسـت بطوريکه بيش از ثلث مردم به کار شـالبافي اشـتغال داشته اند.
(پولاک،١١١:١٣٦٨) همين ارزش شال کرمان سبب شد تا تجارت و صدور آن به صورت سياسي درآمده و در اغلب موارد حکام سعي در اعمال نفوذ در اين بازار پررونق داشته اند و بديهي است که در اين ميان آنچه مورد توجه نبوده وضعيت زندگي و معاش کساني است که اين منسوجات حاصل زحمت آنها بود .
همين تصميم صدراعظم سبب شد تا در اعياد آنچه که به عنوان خلعت اعطا ميشد ، شال کرماني باشد و به همين دليل محمل سياسي ديگري براي شال کرماني ايجاد شد و دربار و هيئت حاکمه نيز در کارشال و تجارت آن وارد شدند و در واقع ميتوان گفت ميرزا آقاخان نوري اهميت اقتصادي و سياسي شال را شناخته بود و از آن براي تحکيم اقتصادي و بازرگاني استفاده ميکرد و البته از سويي قيمت اين کالا نيز ميتوانست اهرم اقتصادي قوي محسوب شود .
(مدرسي چهاردهي،١٦٧:١٣٤٥) پس درگيريهاي گروهي و عقيدتي در کرمان بدون سابقه نبوده ، اما اگر درگيريهاي حيدري و نعمتي و شيخي و بالاسري را داراي صبغۀ تفکري و ديني باشد ، بايد گفت قيام شالبافان دليلي جز فقر و اختلاف صنفي نداشته ، هرچند در پشت پرده اين قيام ،صف آرايي و زورآزمايي دو خانواده ابراهيمي ها(شيخيه ) و وکيل الملکي ها(حکومت ) قابل مشاهده است .