چکیده:
از مسائل و موضوعات مهم تاریخ ساجوقیان مسئلهی چگونگی فروپاشی این سلسله و
شناخت بارزترین علل و عوامل مژثر در آن است. قبایل ترک سلجوقی که از صحراگردی به
سلطنت رسیده بودند با ایجاد سپاه ثابت و ساختار دیوانی منظم و بهرهگیری از دیوانسالاران
ایرانی توانسته بودند ایران و نواحی وسیعی چون گرجستان» آسیای صغیرء انطاکیه و درکل از
کاشغر تا دریای مدیترانه را زیر سلطهی سلطنت خود درآورند؛ اما طولی نکشید که در پی بروز
یک سلسلهرویدادها و تحولات داخلی و خارجی بهتدریج عظمت و اقتدار اولیهی خود را از
دست دادند و راه تجزیه و زوال در پیش گرفتند. در فروپاشی این سلسلهی مقتدر عوامل
کوچک و بزرگ زیادی دخالت داشتند؛ اما از میان همهی آنها اختلافات درون خاندانی؛
نحوهی زمامداری سلاطین سلجوقی و سیاستهای اتخاذشده از سوی آنان؛ درگیریها و
جنگهای خارجی» هجوم بیرویهی ترکمانان به قلمرو سلجوقی» درگیری بر سر جانشینی
سلاطین سلجوقی, قدرتیابی بیش از حد امرای نظامی و قدرتیابی وزرای نامدار بیش از
همه موجبات تجزیهی سرزمین بزرگ سلجوقیان را فراهم ساخت. اگرچه تاکنون در منابع
بهصورت گذرا و پراکنده به چالشها و تنشهای درونی و بیرونی خاندان سلجوقی در
فروپاشی سلسلهی سلجوقیان اشاره شده اما تحقیقی جامعومانع در این زمینه انجام نشده
است؛ ذا این پژوهش تلاش دارد تا بر اساس شیوهی پژوهشهای تاریخی و بر اساس مدارک
و اسناد باقیمانده به چالشها و تنشهای درونی و بیرونی خاندان سلجوقی در فروپاشی
سلسلهی سلجوقیان بپردازد.
Amongst the most important issues on exploring the history of Seljuq dynasty is
identifying the way the dynasty collapsed and its most obvious reasons. The
Turkish tribes of Seljuq dynasty that had their hand on the throne were once desert
nomads, but through creating a firm and fixed army, forming disciplined court
structure, and employing Iranian bureaucrats could make a very powerful empire in
Iran and diverse regions like Georgia, Asia Minor, Antakya, or say, from Kashgar
to the Mediterranean Sea. Soon, however, a series of events as well as internal and
external changes, gradually made the empire weak and made it collapse. Many
small and big issues resulted in the collapsing of the powerful dynasty, among of
which one can say, in-tribe conflicts, Kings’ taken policies, war and tension with
foreign invaders, Turkmens’ continuous attacks on Seljuq’s territory, fight for the
succession of Seljuq kings, kings’ governing methods, too much power of
commanders, and famous minsters’ gained power. Some studies have pointed out
to the internal and external challenges among Seljuq dynasty, but there is not a
comprehensive study in this regard. Therefore, the study tried to explore the
challenges and tensions by taking the historical research methods and using
survived documents.
خلاصه ماشینی:
قبايل ترک سلجوقي که از صـحراگردي بـه سلطنت رسيده بودند با ايجاد سپاه ثابت و ساختار ديواني منظم و بهره گيـري از ديوان سـالاران ايراني توانسته بودند ايران و نواحي وسيعي چون گرجستان ، آسياي صغير، انطاکيـه و درکـل از کاشغر تا درياي مديترانه را زير سلطه ي سلطنت خود درآورند؛ اما طولي نکشيد که در پي بروز يک سلسله رويدادها و تحولات داخلي و خارجي به تدريج عظمت و اقتدار اوليـه ي خـود را از دست دادند و راه تجزيه و زوال در پيش گرفتنـد.
com) مقدمه درباره ي سلجوقيان آن گونه که در منابع ساماني آمده است از يـک سـو سـامانيان از سـمت شمال و شمال شرقي با ترکاني همسايه شده بودند که آنان دين اسلام نداشتند و در واقع هنوز اسلام را نپذيرفته بودند و از سوي ديگر امراي ساماني به قصد جهاد عليه کفر و به دست آوردن اسير و غنائم به اين نواحي که به دارالکفر معروف شده بود حمله ميکردند تا اين گـروه را بـه اطاعت خود درآورند.
پس از اين واقعه جنگ «دندانقان » درگرفت که غزنويان به کلي شکست خوردنـد و طغرل در شوال سال ٤٣٩ق بر تخت مسعود نشست و خود را سلطان خواند و سلسله ي بزرگ سلجوقيان را تأسيس کرد (٢١-١٦ :١٩٦٥ ,Bosworth ;١٤٧ :٢٠٠٢ ,Grousset).
سلطان مسعود که روحيه ي خود را باخته و خون سـردي خـود را بـه کلي از دسـت داده بـود و تصرف غزنه به دست سلجوقيان را پـيش خـود مسـلم فـرض کـرد ايـن شـهر را تـرک گفـت (ابن خلدون ، ٤/١٣٥٩: ٥؛ گرديزي، ١٣٦٣: ١٠٧) و به طرف هندوسـتان رفـت .