چکیده:
مفهوم اسیر در دانش زبانشناسی از مفهومی عام برخوردار است و شامل مصادیق و اقسام گوناگونی میشود، اما هرگاه بدون هیچ قرینهای به کار رود آنچه متبادر به ذهن میشود، اسیر جنگی است. اسیران در طول تاریخ با انواع و اقسام گوناگونی از برخوردها مواجه بودند که میتوان قریب به اتفاق همه آنها را رفتارهائی سرکوبگرایانه و خشن دانست که حتی در بعضی از موارد منجر به مرگ آنان میشده است . از دیگر سو جامعه نوپای اسلامی در مدینه نیز با این مسئله رو به رو بود که در هنگام منازعات، برخورد با اسیر باید چگونه باشد. از این رو در متن عهدنامهای که در ابتدای ورود پیامبر اسلام به این شهر نگاشته شد مفادی پیرامون رفتار کلی با اسیران بیان شده است که آن را میتوان مرجع اصلی برخورد با اسیر دانست. پرسشی که در این نوشتار مطرح میشود این است که این عهدنامه تا چه اندازه روی رفتار عرب جاهلی تازه مسلمان با اسیران تاثیر داشته است؟ با بررسی انجام شده در این نوشتار میتوان این نتیجه را گرفت که اصل در برخورد با اسیران آزاد نمودن آنها در مقابل فدیه بوده است، اما در مواردی نیز اسلام به جهت پیمان شکنی مکرر اسیران یا همدستان ایشان از این حکم اولیه عدول نموده و حکم به قتل اسیران نیز صادر شده است ولی به صورت کلی می توان دریافت که اسلام برخی از رسوم معمول جاهلی مانند آزادی اسیر را بدون دریافت فدیه امضا نموده است، اما به هیچ وجه برخورد ناشایست با اسیر را جایز ندانسته و در این مورد احکام جدیدی تأسیس نموده است. بدون تردید، اسلام با بردگی انسان که ازسویی در فقر وخود باختگی انسان های ضعیف واز سوی دیگر در ظلم وسلطه و زیادهخواهی اربابان زورمدار ریشه داشت، مبارزه کرد، اگرچه در مواردی نظیر رفتار با اسیران جنگی (کفار حربی) طبق صلاحدید رهبر مسلمین، استرقاق و بردهگیری آنها را مجاز دانست.
خلاصه ماشینی:
به علاوه اين باور اسلام که همه افراد مخلوق و بنده خدا و برابر هستند، در جاي جاي متن وثيقه منعکس شده است ، چه به صورت کلي که گذشت و چه به صورت ويژه براي يهود چنان که در متن وثيقه آمده است : «هر کس از يهود، از ما پيروي کند، بي هيچ ستم و تبعيض ، از ياري و برابري برخوردار خواهد شد» (ابن هشام ، ١٩٦٣: ٣٦٩/٢) و اين نگاه ريشه در باورهائي چون توحيد در عبوديت در تدبير امور، در کنار نگاه تساوي نژادي در اسلام که در متن وثيقه نيز تکرار شده : «پناه خدا براي همگان يکسان است » (ابن هشام ، ١٩٦٣: ٣٦٨/٢) و بررسي منشاء آفرينش و تحليل علت بهرمندي برخي افراد به آزمايش الهي ، و مالکيت حقيقي خداوند و فقر ذاتي بشر (فريدوني ، ١٣٨٨: ١٦٣) ريشه هاي اختلاف طبقاتي را از ذهن انسان ها و از واقعيت و متن اجتماع ، بيرون مي کشد (خامنه اي، ١٣٩٢: ٢٨٣) پيامبر اکرم (ص ) در جريان تشکيل جامعه اسلامي و تعامل با انسان ها همواره به اين اصول مهم توجه داشتند چنانکه در متن وثيقۀالمدينه نيز با مفاد گوناگون آن را عملياتي نموده که نمونه آن را مي توان در برخورد با اسيران مشاهده نمود.
اعراب ، اسيران را معمولا به بردگي مي گرفتند يا در برابر فديه آزاد مي نمودند و در مواردي نادر بدون دريافت فديه ، آنان را رها مي کردند (ابن اثير، ١٣٨٥ :٥٦٧/١) اما گزارش هاي بسياري مبني بر اين وجود دارد که اسيران بدون بندگي به صورت دسته جمعي کشته شده اند (مسعودي، ١٤٠٩: ٣٤١/٣) يا به راحتي اسير، براي تحت فشار قرار دادن دشمنان کشته مي شد، مانند پسر سموئل از شاعران جاهلي عرب که توسط لشکر منذر کشته شد (آلوسي ، ١٩٢١: ١٣٠/١).