چکیده:
زبانشناسی نقشگرای نظاممند یکی از نظریّات زبانشناسی است که در تحلیل و مطالعۀ متون ادبی کاربرد دارد. در این نظریّه به کارکرد زبان در متن و نقش اجتماعی زبان توجّه ویژهای میشود. در دستور نقشگرا، معنی اهمّیّت ویژهای دارد و در سه فرانقش اندیشگانی، بینافردی و متنی، متجلّی میشود. در نقش اندیشگانی زبان و کارکرد تجربی آن ـ که نقش معرّفی و بازنمایی تجربههای انسان در برخورد با دنیای بیرون و عبور این تجربههای مادّی به ذهن و سپس بیان آنها را بر عهده دارد ـ از فرایندهای گوناگون که در فعل رخ میدهد و در تبیین نگرش نویسنده به جهان، مؤثّر و در ایجاد سبک، اثرگذار است، سخن به میان میآید. در پژوهش حاضر، پس از تبیین این فرایندها، کاربرد آنها در چهار کتاب تاریخی به زبان فارسی، یعنی نفثةالمصدور و سیرت جلالالدّین منکبرنی، اثر شهابالدّین زیدری نسوی و تاریخ جهانگشای جوینی و تسلیةالاخوان، نوشتۀ عطاملک جوینی بررسی شده است. نتایج بررسی نشان داد که هر یک از این دو نویسنده ترتیب خاصّی از فرایندها را به کار برده که با دیگری متفاوت است؛ حال آنکه هر کدام از آنان در هر دو اثر خود ترتیب یکسانی را به کار بردهاند. این امر نشاندهندۀ سبکساز بودن فرایندها و تأثیر آنها در پیدایش سبک شخصی نویسندگان است. همچنین، بر پایۀ یافتههای این پژوهش، بسامد بالای فرایندهای مادّی در آثار زیدری، نشان میدهد که نویسنده آنچه را میبیند به مخاطب عرضه میکند (متناسب با حضور نویسنده در رویدادها)؛ برخلاف عطاملک جوینی که بالابودن بسامد رابطهای در نوشتههای او حاکی از آن است که وی با انتخاب این فرایند، ویژگیهای موقعیّتهای گوناگون را به شرکتکنندگان در فرایند نسبت داده و به توصیف و بیان روابط موقعیّتی پرداختهاست- چراکه او خود در زمان رخدادها حضور نداشته و آنها را از دیگران شنیده یا در کتابها خواندهاست.
Systematic functional linguistics is a linguistic theory applied in the analysis of literary texts. The theory especially takes the social role of language into account. In a functional grammar, meaning is of specific importance and is manifested in three metafunctions including reflection, intra-individuality and intertextuality. In the reflection metafunction, language plays an experimental role to reflect the human experiences of the external world. It passes the secular experiences to the mental one and then expressed them. It reflects different verbal processes to convey the writer's view of the world to the audience and is effective in creating a specific style. After identifying these linguistic processes, the present study examines four Persian historical books titled Nafthat Al-Masdour and Sirat Jalal Al-Din Monkabarani by Shahab Al-Din Zaydari as well as Tarikh Jahangushay Juvayni and Tasliat Al-Ekhvan by Ata-Malek Juvayni. The results of the study show that every one of these two writers has applied his own specific processes, but each one has used the same set of processes in both of his works. This indicates the ability of processes to create certain personal styles. It is also found that there is a high frequency of secular cases in Zidari's works, which is because the writer expresses what he sees appropriately with the his presence in the events. However, the high frequency of connections in Ata-Malek Juvayni’s works is due to his assigning different features to the processes, designing situational connections because of being absent in those events; he has heard them or read about them in books.
خلاصه ماشینی:
در نقش اندیشگانی زبان و کارکرد تجربی آن ـ که نقش معرفی و بازنمایی تجربه های انسان در برخورد با دنیای بیرون و عبور این تجربه های مادی به ذهن و سپس بیان آنها را بر عهده دارد ـ از فرایندهای گوناگون که در فعل رخ میدهد و در تبیین نگرش نویسنده به جهان ، مؤثر و در ایجاد سبک ، اثرگذار است ، سخن به میان میآید.
همچنین ، بر پایۀ یافته های این پژوهش ، بسامد بالای فرایندهای مادی در آثار زیدری، نشان میدهد که نویسنده آنچه را میبیند به مخاطب عرضه میکند (متناسب با حضور نویسنده در رویدادها)؛ برخلاف عطاملک جوینی که بالابودن بسامد رابطه ای در نوشته های او حاکی از آن است که وی با انتخاب این فرایند، ویژگیهای موقعیت های گوناگون را به شرکت کنندگان در فرایند نسبت داده و به توصیف و بیان روابط موقعیتی پرداخته است - چراکه او خود در زمان رخدادها حضور نداشته و آنها را از دیگران شنیده یا در کتاب ها خوانده است .
منشیزاده و الهیان در مقالۀ «بررسی سبک شناختی فعل در گلستان ؛ متأثر از حوزۀ تعلیمی آن با رویکرد نقش گرای نظام مند»، (١٣٩٤) دریافته اند که بیشترین بسامد، مربوط به فرایند رفتاری بوده است ؛ این امر نشان از تمرکز گلستان بر انسان ، روابط اجتماعی انسان ها و پیگیری اصل تعلیم دارد.
» (همان : ٣) فرایند رفتاری: برخی از فعل های رفتاری به کار رفته در این اثر عبارتند از: نمونۀ ٤: «...