چکیده:
حکیم نامدار طوس در نامور نامة خود، ستایشگر بسیاری از خصلت ها، رفتارهای نیکو و صفات برازندة انسانیّت است. در این اثر سترگ، به مجموعه ای از آداب و آئیین ها برمی خوریم که فردوسی با هدفمندی به توصیف آنها می پردازد. شاهنامه در کنار اینکه تصویرگر ملّی گرایی و صحنة پرداختن به افتخارات ملّی و قومی، ایرانیان است؛ خالی از ارزش های جهان شمول و بشری نیز نیست. مفاهیم عام انسانی، ملّی، مذهبی، فرهنگی، اجتماعی و ... در این اثر، در کنار هم آمده و به هم تنیده می شوند. در این میان، حجم قابل توجّهی از شاهنامه، به پاسداشت مفاهیم عام انسانی، اختصاص یافته است. فردوسی با بیانی گیرا و شیوا، مفاهیم عام انسانی همچون؛ وطندوستی، وفای به عهد، راست گویی و مهر و دوستی را همراه با گونهها و مصادیقشان به نظم کشیده است. پژوهش حاضر، با روش توصیفی-تحلیلی به بازکاوی پاسداشت مفاهیم عام انسانی و گونه های آن در شاهنامة فردوسی پرداخته است. دستاورد آن مبیّن این نکته است که شاهنامه به عنوان سندی متقن و ارزشمند از گذشتة قوم ایرانی، تجلّیگاه پاسداشت و نکوداشت انواع مفاهیم اساسی و بنیادین عام انسانی است. فردوسی، گاه بصورت مستقیم و در موارد زیادی با زبانی نمادین، قهرمانان و اشخاصی را به تصویر می کشد و از پس سیمای آنها این عناصر را مورد ستایش قرار می دهد.
The famous sage Tus in his dissertation praises many of the qualities, good behaviors and graceful qualities of humanity. In this great work, we come across a set of customs and rituals that Ferdowsi purposefully describes. Shahnameh, besides being an illustrator of nationalism and a scene of national and ethnic honors of Iranians; It is not devoid of universal and human values. General human, national, religious, cultural, social, etc. concepts are brought together and intertwined in this work. In the meantime, a considerable volume of Shahnameh is dedicated to the protection of general human concepts. Ferdowsi with a catchy expression, general human concepts such as; Patriotism has brought order, faithfulness to the covenant, honesty, love and friendship along with their types and examples. The present study, with a descriptive-analytical method, has re-examined the protection of general human concepts and its species in Ferdowsi Shahnameh. Its achievement indicates that the Shahnameh, as a reliable and valuable document from the past of the Iranian people, is the manifestation of the protection and incorporation of all kinds of basic and fundamental general human concepts. Ferdowsi, sometimes directly and in many cases with symbolic language, depicts heroes and people and praises these elements from behind their faces.
خلاصه ماشینی:
تفاوت پژوهش حاضر با پژوهش هاي صورت گرفته در اين است که اين پژوهش درصدد است مفاهيم و پديده هاي عام انساني را بازکاوي و دلايل نکوداشت آن را از ديدگاه فردوسي با ذکر نمونه هايي از ابيات شاهنامه ، مورد بررسي و مداّقه قرار دهد.
فردوسي يکي از ابعاد وطن پرستي رايج در زمان خود يعني حسّ قومي و نژادي را که با فداکاري و جانفشاني در راه وطن پيوند عميقي دارد، چنين بازخواني مي کند: ز بهر بر و بوم و پيوند خويش زن و کودک و فرزند خويش همه سر بسر تن به کشتن دهيم از آن به که کشور به دشمن دهيم (فردوسي ،٢٧٨/٤:١٣٧٤) اين ابيات از زيباترين اشعار در وطن دوستي فردوسي اند که از زبان پادشاهي همچون افراسياب بيان شده اند؛ بدين معنا که افراسياب نيز وطن خود (توران ) را دوست دارد و نسبت به آن حسّ و عواطف وطن دوستي را در خود جلوه مي دهد.
در نبرد بين اسفنديار و رستم ، اسفنديار به رستم مي گويد: مبادا چنين هرگز آيين من سزا نيست اين کار در دين من که ايرانيان را به کشتن دهـم خود اندر جهان تاج بر سر نهم (همان :٢٨/٦) يا در فرازي ديگر از شاهنامه ، برتري وطن بر علايق و عواطف شخصي را از زبان گردآفريد مي شنويم : بخنديد و او را بافسوس گفت که ترکان ز ايران نيابند جفت (همان :١٨٩/٢) گردآفريد يکي از زنان جنگاور شاهنامه مي باشد؛ فردوسي با نقل اين بيت از زبان او، بر اين نکته تأکيد مي کند که زنان پهلوان شاهنامه نيز همچون جنگاوران مرد، ميراث دار حس وطن پرستي و مليّت گرايي اند و احساس شخصي را بر وطن پرستي ، برتري نمي دهند.