چکیده:
نسخههای خطی یکی از بهترین مشخصهها برای معرفی اصالت پیشینۀ فرهنگی کشورها در دنیاست. برای استفاده از این آثار گرانبها باید نسخههای خطی نفیس و اصیل را گردآوری کرد و سپس بر اساس ضوابط خاصی، آنها را بررسی، بازخوانی و تصحیح نمود تا بتوان بهمنظور و مقصود مؤلف و آنچه از فکر و قلم او تراوش کرده، دست یابیم. یکی از آثار کمترشناختهشدۀ داستان محب و محبوب است که نسخهای از آن در کتابخانۀ توبینگن برلین نگهداری میشود. این نسخه در 353 صفحه با خط نسخ کهن راسته و چلیپا نوشته شده و سرایندۀ آن ناشناس است و از خود با تخلص «اختیار» در جایجای این مثنوی یاد میکند. نگارندۀ این منظومه را برای نخستین بار، بر اساس تنها نسخۀ یافتشده تا آن زمان، از سوی دانشگاه آزاد اسلامی واحد دهاقان در سال 1390 چاپ و منتشر ساخت. بهتازگی نویسنده به نسخۀ دیگری از این اثر دست یافته است که با شمارۀ 2261 در کتابخانۀ عاطف افندی استانبول نگهداری میشود. این دستنویس که بدون تاریخ کتابت و نام کاتب در 144 برگ نگاشته شده، در خوانش و رفع ابهام و تکمیل برخی از ابیات، در مقابله با نسخۀ توبینگن کمک میکند. نوشتار حاضر بر آن است تا با معرفی این دستنوشتۀ تازهیافته، به تکمیل برخی از ابیات ناقص یا مبهم نسخۀ چاپی بپردازد.
خلاصه ماشینی:
بیت ٢٨: رسولی که آن روز کـو، شـد بـه غـار شــدش عنکبــوتی بــه در پــرده کــار در نسخۀ تازه یافته کتابخانۀ عاطف افندی به جای «پـرده کـار» در مصـراع دوم ، «پـرده دار» ضبط شده که بر نسخۀ چاپی ارجح است .
بیت ٦٨٤: بشــد پــای صــبرش بــه کلــی ز جــا نهــاد از غــم عشــق دل بــر فنــا در نسخۀ تازه یافته شده ، پس از بیت مزبور، بیت زیر آمده اسـت کـه در نسـخۀ تـوبینگن وجود ندارد: چـو تـاجر از ایـن کـار آگـاه یافـت غمــی بیکــران در دلــش راه یافــت بیت ٧٣٧: بســی ســرورانش ز مــن خواســتند بســـی شـــهر از بهـــرش آراســـتند به جای مصراع دوم ، «بسی شهرش از بهر آراستند» صحیح است که ضبط هـر دو نسـخه نیز، آن را تأیید میکند.
بیت ٢٨٠٤: چــو در بنــد عشــقش گرفتــار شــد همــان لحظــه از خــواب بیــدار شــد در نسخۀ عاطف پس از بیت مزبور، این بیت آمده است : ز تــاب غــم عشــق بیهــوش شــد بــه یکبــاره حیــران و مــدهوش شــد بیت ٢٩١٠: کنــون مــیتــوان داشــت امیــد آن کـه گـردی ز وصـل رخـش شـادمان در نسخۀ عاطف ، پس از بیت مزبور، چنین آمده است : محب چون به گوشش رسید این سخن بــه یــاری یــاران چنــین گفــت مــن بیت ٣١٧٢: ورت بـــیقـــراری بـــود برقـــرار ز نــاخوب گفــتن مــرا نیســت بــار در نسخۀ عاطف پس از بیت مزبور، چنین آمده است : طلـب کـرد آنگـه سـوی خـود دوات که اکنون جـز ایـن مـن نـدانم دوات بیت ٣٢٧٤: بتــرس از خــدا آخــر ای بــیوفــا مکـن پـیش از ایـن بـر دل مـن جفـا در نسخۀ عاطف ، به جای «آخر» در مصراع اول ، «باز» ضبط شده و پس از این بیت ، بیـت زیر آمده است : فتــادم ز عشــق تــو در هــر زبــان بــر افتادگــان رحــم کــن یــک زمــان بیت ٣٤١٢: بــه خوابــت چــو دیــدم نگــار روان بـــود کآشـــکارات بیـــنم چنـــان در نسخۀ تازه یافته ، پس از بیت مزبور، این بیت آمده است : امیــدم چنــان اســت بــر پروردگــار کــه ایــن راز پنهــان شــود آشــکار بیت ٣٤٢٣: نــه بهــر تــو جــان و جهــان بــاختم بـــه یکبـــارگی بـــا تـــو دربـــاختم مصراع دوم ، مطابق نسخۀ توبینگن است و تکرار قافیه مشهود است .