چکیده:
این مقاله کاوشی است تاریخی در مورد پیدایش ایالتی به نام کومش یا قومس و این
که از چه زمانی کرانههای شمالی دشت کویر از بیارجمند تا ایوانکی را قومس نامیدند.
واژه قومس یا کومش, مشتق از چه زبانی است و معنی آن چیست؟ از چه دورانی این نام
به این سرزمین اطلاق میشود؟ پژوهشهای تاریخی کتابخانهای در این زمینه ما را به
دوران یورش اسکندر مقدونی و بنای شهر صددروازه قومس رهنمود میکند (۲۲۰ پیش
از میلاد). بر حسب شواهد زبانشناسی و تاریخی کومش یا قومس واژهای است یونانی به
معنی سرزمین کم. واژه کم در زبان یونانی یعنی انگوم. کتیرا که مصرف دارویی داشته
نوعی کم یا انگوم است که در این سرزمین به دست میآمده. این جستجوی تاریخی ما
را متوجه پیوندی میکند که میتواند بین اسیران جنگی» مهاجران یونانی و تاسیس
شهرهای یونانی نشین از جمله شهر صددروازه قومس و استخراج معدنهای مس
سرکویر و گورستان باستانی رشم داشته باشد. از قرائن تاریخی اینطور میشود برداشت
کرد که صنعتگران یونانی شهر صددروازه از اسیران جنگی سرخس و فرارود برای کار در
معادن مس رشم بهره میبردند. به خاک سپرده شدگان گورستان رشم مذهب نخستین
مزدیسینا را داشتهاند چون سر به سوی «مهر» دارند. با این گمانه سعی شده گره از
معمای گورستان باستانی رشم برداشته شود. البته کاوشهای باستانشناسی در آینده
میتواند این گمانه را تایید یا رد کند. دورانهای تاریخی که برای این پژوهش مورد
بررسی قرار گرفتهاند دوران جانشینان اسکندر سلوکیها و به ویژه اشکانیان است و این
که چرا اشکانیان علیرغم یونانی نشین بودن شهر صددروازه قومس آن را یکی از
مهمترین پایتختهای خود ساخته و از آن پایگاهی برای بیرون راندن سلوکیان و تسلط
بر تمام فلات ایران قرار دادند.
خلاصه ماشینی:
دوران هاي تـاريخي کـه بـراي ايـن پـژوهش مـورد بررسي قرار گرفته اند دوران جانشينان اسکندر سلوکي ها و به ويژه اشـکانيان اسـت و ايـن که چرا اشـکانيان عليـرغم يونـاني نشـين بـودن شـهر صـددروازه قـومس آن را يکـي از مهمترين پايتخت هاي خود ساخته و از آن پايگاهي براي بيرون راندن سـلوکيان و تسـلط بر تمام فلات ايران قرار دادند.
ايـن را هـم يـادآور شـويم کـه در آن دوران حتي پيش از بنيان گذاري شاهنشـاهي هخامنشـي سـرزمين يونـان دچـار نـوعي انفجـار جمعيتي شده بود منابع طبيعي يونان براي آن جمعيـت کـافي نبـود و مـردم آن هرچـه بيشتر به شهرنشيني روي ميآوردند از اين رو از حدود هشتصد پيش از ميلاد دسـت بـه مهاجرت هاي گسترده اي ميزدند نخستين موج مهاجرت آنان سرزمين هاي غربي آسـياي صغير (ترکيه امروز) بود ولي چون اين مهاجرت ها با تفوق طلبي همـراه بـود دولـت هـاي نيرومند آسيا چون هيتي ها، ليدي ها و سومري ها از ورود آنها جلوگيري ميکردند.
در مورد اينکه شهر صددروازه قومس تا چه زماني دست سلوکي ها بـوده و در چـه زمـاني به دست اشکانيان افتاده و از چه تاريخي به يکي از مهم ترين پايتخت هـاي ايـران تبـديل مي شود به طور دقيق نمي توان براي آن زمان تعيـين کـرد ولـي مـي تـوانيم بـا اطمينـان بيشتري تاريخ اين شهر را به سه دوران عمده تقسيم کرد و زمان بندي نزديـک بـه واقـع براي هر دوراني در نظر بگيريم .