چکیده:
اولیاء چلبی (1020-1093م) فرزند درویش محمّد ظلی، از سیّاحان و دانشمندان مشهور دولت عثمانی و از اقوام ملک احمد پاشا صدر اعظم است، که در اواسط قرن یازدهم میلادی با نمایندۀ ویژۀ دولت عثمانی، به نام باقیپاشا، در زمان سلطنت شاهصفی به طرف آذربایجان و تبریز مسافرت کرده و تمام جزئیات سفر خود را در کتابی به نام سیاحتنامۀ اولیاء چلبی نوشته است. وی در کتاب خود، از تمام کشورها و شهرهایی که دیدن کرده، دربارۀ تاریخ، فرهنگ، جغرافیا، زبانشناسی، باورها و سنن مردم آنها بهتفصیل سخن گفته است. اولیاء چلبی از شهرهای زیادی در آذربایجان، از جمله ارومیه، سلماس، اشنویه، تسوج، مراغه، سرو و مرند گذر کرده و اسامی بسیاری از آنها را ذکر نموده و بهخصوص دربارۀ شهر تبریز توصیفات دقیق و مفصّلی آورده است. باید افزود که اولیاء چلبی غیر از ایران، به گرجستان، سوریه، فلسطین، عراق، روسیه، مجارستان، آلمان و سوئد و... نیز سفر کرده است. با توجّه به اینکه سیاحتنامۀ اولیاء چلبی، حاوی نکات برجسته و ارزشمندی دربارۀ ایران و شهرهای آذربایجان است، و تا به حال هم به زبان فارسی ترجمه نشده است، بنابراین نویسندۀ مقاله با بازخوانی و بررسی دقیق جلدهای دو، سه و چهار این سیاحتنامۀ ده جلدی، در پی آن است که نکات برجستهای از اوضاع اجتماعی و فرهنگی، تاریخ و جغرافیای آذربایجان قرن یازدهم را بنمایاند.
خلاصه ماشینی:
چکیده اولیاء چلبی (1020-1093م) فرزند درویش محمّد ظلی، از سیّاحان و دانشمندان مشهور دولت عثمانی و از اقوام ملک احمد پاشا صدر اعظم است، که در اواسط قرن یازدهم میلادی با نمایندۀ ویژۀ دولت عثمانی، به نام باقیپاشا، در زمان سلطنت شاهصفی به طرف آذربایجان و تبریز مسافرت کرده و تمام جزئیات سفر خود را در کتابی به نام سیاحتنامۀ اولیاء چلبی نوشته است.
اولیاء چلبی از شهرهای زیادی در آذربایجان، از جمله ارومیه، سلماس، اشنویه، تسوج، مراغه، سرو و مرند گذر کرده و اسامی بسیاری از آنها را ذکر نموده و بهخصوص دربارۀ شهر تبریز توصیفات دقیق و مفصّلی آورده است.
اینشهر در شمال غربی تبریز واقع است و در زمان قدیم، شکارگاه شاهرخ بن امیر تیمور بود و در قشونکشی سلطان مرادخان به تبریز، صدمات زیادی به آن وارد شده است؛ اما حالا مشغول آباد کردن آن هستند.
این دهکده هزار خانوار است و مالک آن، منشی خان تبریز است و شش باب مسجد، سه باب حمام، دو میهمانسرا و باغات و باغچههای سبز و خرّم دارد و اهالی آن تماماً شیعهمذهب هستند.
این قریه، مخصوص خان تبریز و در یک صحرای دور و دراز واقع شده و دارای هزار خانوار با باغات و باغچه های سبز و خرم است.
این شهر از طرف هلاکوخان پایتخت شده بود، و هوای آن بسیار ثقیل و آبهای آن از کوه سهند جاری است.
بعد از چند روز سیاحت، از اینشهر حرکت کرده، به طرف شمال رهسپار شدیم و پس از گذشتن از چندین ده و قصبه، به تبریز رسیدیم.