چکیده:
نیاکان ترکمنها بیش از ششهزار سال پیش در منطقة شمالی سواحل دریاچه « اشیق/ ایسیق گل»! کنار
سیر دریا و رود جیحون استقرار یافتند. تاریخ ترکمنها پر از فراز و نشیب است و بیشک زنان دراین
تحولات, نقشی موثر ایفا کردهاند. مطالعاتی در زمینة فرهنگ» تاریخ و زنان ترکمن انجام شده اما سیر
تحولات» نقش و جایگاه نان در تاریخ پرماجرایشان کمتر مورد توجه قرار گرفته است» از همین روی
پرسش اصلی مقاله بدینگونه مطرح شده که چه تحولاتی در نقش و جایگاه زنان در جامعة ترکمنی در طول
تاریخ رخ داده است؟ روش تحقیق توصیفی- تحلیلی است و دادهها از منابع کتابخانهای و اسنادی جمعآوری
شدهاند. یافتهها نشان میدهد که زنان و به ویژه مادران در دوران افسانهای؛ جایگاهی قدسی داشته و از
سوی دیگرء زیست قهرمانانة آنان به همراه مردان در دفاع از حریم ایل و دیار خود به تصویر کشیده شده؛ اما
در دورة تاریخی نیز همانطور که در دورة افسانهای نیز محوریت اصلی بر عنصر مرد بوده بههمین منوال
ادامه پافته است. علاوهبر مردان» زنان مسن نیز نقشی موثر ایفا کردهاند. در این دوران برخی محدودیتها
برای دختران و زنان جوان از جمله تابعیت از مردان اهمیت مییابد. یکی از راههای ابراز مخالفت از شرایط
نغمه و آواز زنانه است. از مهمترین علل اعتراض زنانه شیوة ازدواج است. در فرهنگ ترکمنی؛ زیبایی زنانه از
دو بعد مادی و معنوی تشکیل میشود. بعد مادی در برگیرندة مولّقههای ظاهر بدن زنانهه و بعد معنوی حاوی
موّفههای خلقی و میزان پایبندی به ارزشهای جمعی است. اغلب بعد معنوی در زیبایی» نقشی موثر نسبت
به بعد ملی درد بیشک سیر تحول جایگاه و نقش زنان در فرهنگ ترکمنی» تحت تاثیر تحولات و ساختار
جامعه است.
خلاصه ماشینی:
از آنجاکه محققان تاریخ ، ترکمن هـا را بـه دو دوره افسـانه ای و تـاریخی تقسـیم کرده اند، و دوره افسانه ای را با « اوغوزخان »، نیای مشترک ترکمن ها، و دوره تاریخی را نیز با شیوه زندگی یعنی بیابانگردی، مهاجرت و یکجانشینی مرتبط دانسته اند، بیشـک در تحولات دوره های مختلف ، زنان از نقش و جایگاهی متفاوت برخوردار مـیشـوند.
زن : هلی ٢٨،یان یولداش ٢٩ ( به معنی دوست همراه )، باشداش ٣٠ (به معنی سر بلنـد) آیال /عیال ، ماشغال ٣١ که یـوان ٣٢، آروات ٣٣،خـاتین ٣٤، حـانئم ٣٥،بـایری٣٦ (بـه معنـی زن متأهل میان سال ) زن بیوه : دول ٣٧، آدام سئز٣٨، أرسئز٣٩، آدامسی یـوق ٤٠( آدم بـه معنـی مـرد، سـی پسوند مالکیت ) قولداوسئز٤١، باشیبـوش ٤٢ (بـه معنـی سـرش خـالی) (قاضـی،١٣٦٤) (متقی،١٣٧١) 44 مادر: اجه ٤٣، خواهر: قیزدوغان عروس : گلین ٤٥، چیقان غئیز٤٦،گلین غئیز دختر مسن : غارری غئیز٤٧، پیرزن : غارری،قوجـا٤٨، غـارری غوجـا٤٩(متقـی،١٣٧١، (465-28 جدول شماره ١ معادل واژگانی زن در ترکمن {مراجعه شود به فایل جدول الحاقی} منبع : نگارنده محققین ، گونه های مختلف ادبیات شفاهی مردم ترکمن را به چند دسته تقسیم کرده اند: 54 قوشغی ٥٠: لأله ٥١، هودی ٥٢، توی آیـدیملاری٥٣ (اشـعار عروسـی)، سـاناواچلار ، 55 مونجوق آتدیلار دوزگی ٥٦: ناقیلار (داستان ) و آتالارسوزی ٥٧ (دگیشمه لر٥٨، یانگیلتمـاچ لار٥٩) ٣.
لأله در باور ترکمنی، نام دختری بوده که بنـا به تعصبات قبیله ای و طایفه ای به معشوق خود نرسـیده ، و بنـا بـه رسـم قـدیم ترکمن ها، او را به مکانی دور شوهر داده اند، و او نیز در فراق یـاران و دوسـتان ایل خود مینالد(قوجوق ،١٣٧٢، ٦٧) نغمه و آواز، یکی از راه های بیان نظرات ، خواسته ها و آمال زنان در جامعۀ ترکمنـی است .